Συνέντευξη στη Νανά Παλαιτσάκη

Με την θέση και άποψη ότι διαχειριζόμαστε πένθος, ο θεωρητικός τέχνης, ζωγράφος, συγγραφέας και ποιητής Κώστας Ευαγγελάτος παρουσιάζει και πάλι τις «Νεφελογραφίες» του ... 

Τον Κώστα τον γνώρισα καλοκαίρι στην Κεφαλλονιά. Μας σύστησε μια φίλη του παιδιού μου. Στην παραλία δεν υπήρχαν πολλοί άνθρωποι και εκείνος για αρκετή ώρα, έδειχνε ν’ απολαμβάνει το μπέρδεμα των χρωμάτων όταν το φως δεν έχει αποφασίσει την έντασή του, πριν ξεκινήσει να κρύβεται. 

Χρόνια μετά και αφού είχαν μεσολαβήσει συναντήσεις που για μένα ήταν πάντα «κουμπωμένες» με την μυρωδιά του βότσαλου, του αλατιού, της θάλασσας και των γιασεμιών που «πνίγουν» στην κυριολεξία το πατρικό του σπίτι στην Κεφαλλονιά, την περίφημη πια «Βίλα Ροδόπη», πέρασε από το γραφείο μου για να μου αφήσει «κάτι». Αυτό το «κάτι» είναι η αφορμή για τον ορίζοντά μου όταν όλα μοιάζουν να έχουν χαθεί ...

Μια νεφελογραφία του που έχω φροντίσει να βλέπω από την πρώτη στιγμή που θα ξυπνήσω το πρωί και να της «κλείνω το μάτι» τα ξημερώματα πριν κοιμηθώ. 

Για μένα, στα συγκεκριμένα έργα, ο Ευαγγελάτος μεταδίδει την στιγμή που ουρανός, γη και θάλασσα ενώνονται ενώ ταυτόχρονα μοιάζουν τόσο αδυσώπητα διαφορετικά. 

Με αφορμή την τιμητική έκθεση αντιπροσωπευτικών έργων του από «νεφελογραφίες» στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, Ίδρυμα Βούρου - Ευταξία από 7 Δεκεμβρίου 2016 - 7 Ιανουαρίου. 2017 «συναντιόμαστε» εδώ. 

-Γιατί τώρα αποφάσισες να επαναφέρεις στο κοινό την συγκεκριμένη δουλειά; 

«Η σειρά των ζωγραφικών μου νεφελογραφιών γεννήθηκε πριν χρόνια από προσωπική ανάγκη για ανασύσταση του φυσικού κόσμου ομορφιάς και αρμονίας που είχα γνωρίσει παρατηρώντας τη φύση στα παιδικά μου χρόνια. Κάτι που είχε σχεδόν χαθεί με την πολυετή εικαστική μου έρευνα σε εγκεφαλικά μονοπάτια και σύγχρονες εικονοκλαστικές ιδέες και ποικιλότροπες εφαρμογές στο πνεύμα της πρωτοποριακής τέχνης. Σήμερα περισσότερο ίσως το κοινό έχει ανάγκη από ζωγραφική που να σε ωθεί σε ψυχική και αισθητική ανάταση. Τα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά προβλήματα και αδιέξοδα, μας ταλαιπωρούν καθημερινά. Η δουλειά μου με τα απεριόριστα φυσικά στοιχεία και τους ορίζοντες, μας επαναφέρουν σε ένα ατέρμονο τοπίο ομορφιάς που το έχουμε ανάγκη».

-Κώστα οι άνθρωποι επενδύουν στην τέχνη; 

«Υπάρχουν δηλαδή ακόμη εκείνοι που θέλουν ν’ αγοράσουν έργο σου εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις; Δυστυχώς από το τέλος του 2008 η διεθνής κατάσταση της χρηματιστηριακής κρίσης και όλων των συναφών προβλημάτων, αλλά και η ντόπια μεγάλη κρίση και αστάθεια έχει επηρεάσει έντονα τους πιθανούς αγοραστές της ελεύθερης αγοράς έργων τέχνης. Απ' όλες τις μορφές τέχνης οι εικαστικοί πλήττονται περισσότερο γιατί η αυθεντική τέχνη είναι πλέον πολυτέλεια. Οι βλάβες από την κατάσταση είναι πολυεπίπεδες και λυπηρές, ιδιαίτερα όταν κάποιοι καταφεύγουν σε συμβιβασμούς, αισθητικούς και ιδεολογικούς, για να αντέξουν». 

-Εκτός από τους οπαδούς σου που σε ακολουθούν χρόνια και φυσικά τους ειδικούς που σ’ έχουν αποθεώσει επιμένοντας ως καλλιτέχνης, ποίο ήταν το προσωπικό σου κόστος; 

«Θα' λεγα ότι ήμουν και είμαι ένας ευνοημένος καλλιτέχνης, όχι γιατί κατάφερα ό,τι έχω επιτύχει στα 40 και πλέον χρόνια που ζωγραφίζω, ακολουθώντας και παρακαλώντας τα κυκλώματα και τους φορείς, αλλά γιατί με την πεποίθηση της ίδιας της τέχνης μου, τις γνώσεις και το ασυμβίβαστο του χαρακτήρα μου, είχα την καλή τύχη να με επισημάνουν και να γράψουν αναλυτικά κείμενα και μελέτες σημαντικοί ιστορικοί, κριτικοί και συγγραφείς και μου δόθηκε η δυνατότητα να εκθέσω σε πολλούς χώρους τα εικαστικά μου έργα. Προσωπικό κόστος είχα μόνο εξαιτίας των αισθητικών μου ιδεών και τον ενίοτε καυστικό κριτικό μου λόγο, που πολλές φορές μου έκλεισε πόρτες και με απομάκρυνε από κάποια πρόσωπα που κάποτε ήταν αγαπημένα». 

-Θέλω να μου πεις τι βρίσκεις αντιαισθητικό και τι σημαίνει για σένα Κιτς. 

«Όταν είχα έρθει από την Κεφαλλονιά στην Αθήνα είχα πάθει αισθητικό σοκ… όλα αυτά τα χρόνια, σε τόσες πόλεις που έζησα και επισκέφθηκα έμαθα να ανέχομαι και να συμβιβάζομαι με πολλά. Το κιτς, το κακέκτυπο δηλαδή, δεν μου είναι τόσο ενοχλητικό, ενίοτε είναι και χαριτωμένο στο ντύσιμο, στα μπιμπελό, στα της διασκέδασης. Η αντιαισθητική φρίκη προέρχεται από έργα τέχνης κάθε λογής που μας επιβάλλονται σαν σημαντικά, ενώ είναι κυριολεκτικά άτεχνα κατασκευάσματα και πολλές φορές τα στήνουν με το έτσι θέλω σε δημόσιους χώρους». 

-Ποιες ήταν οι στιγμές και αν υπήρχαν φυσικά που σκέφτηκες να τα παρατήσεις; 

«Από μικρός που άρχισα να εκφράζομαι με το σχέδιο και το λόγο, είχα βάλει πρόγραμμα να δουλεύω συνέχεια ότι και να γινόταν. Υπήρξα συνεπής! Το μέλλον πάντα μας χρωστάει…»

-Αρνητική κρητική και απόρριψη , πως την αντιμετώπισες ή πως την αντιμετωπίζεις; 

«Ίσως ακουστεί παράξενο, αλλά αιτιολογημένη αρνητική κριτική ή απόρριψη δεν είχα ποτέ. Είχα όμως κραυγαλέες περιπτώσεις άδικης μεταχείρισης, υπονομευτικής συμπεριφοράς και ζήλιας, κάτι που με στενοχώρησε πολύ, αλλά όχι για πολύ!»        

-Όταν δημιουργείς επηρεάζεσαι από τι; Είναι το συναίσθημα; Είναι ο τόπος που βρίσκεσαι; Είναι τ’ απωθημένα σου; 

«Θα΄λεγα ότι είναι και τα τρία που επισημαίνεις ενδυναμωμένα από τη δύναμη του έρωτα. Ο σωματικός έρωτας σαν άθληση ενδυνάμωσε το είναι μου, άρα τη δημιουργικότητα μου και ο πνευματικός έρωτας- που για μένα ήταν για ιδέες- με ώθησε σε διαρκή αναζωογόνηση του χάους και του μηδενός που διακοσμούμε με τα έργα της τέχνης μας». 

-Ο θυμός και η οργή που νιώθουμε πολλοί αυτούς τους καιρούς από έναν μουσικό μπορώ να καταλάβω πως θα εκφραστεί, από εσένα πως; Σ’ ένα τελάρο; Φτιάχνοντας τι; 

«Το πρώτο έργο οργής το έφτιαξα το 1974 στο γυμνάσιο 2 μέρες μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο. Ένα μεγάλο τελάρο με κηλίδες, στίγματα, σταγόνες αίματος από λιωμένο κόκκινο κερί από τα κηροπήγια της μάνας μου και αφηρημένα κύματα… Αργότερα στα ζωντανά εικαστικά μου έργα - performance, καυτηρίασα πολιτιστικές καταστάσεις και τον κοινωνικό ρατσισμό που με εξοργίζει. Από τους πρώτους καλλιτέχνες που έθιξαν το τεράστιο θέμα του AIDS,με την σύνθεση μου "Μνημείο για τους νέους που πέθαναν" το 1987 στη gallery DADA». 

-Πότε συνειδητοποίησες ότι είχες ταλέντο και πως σε αντιμετώπισε ο περίγυρος; 

«Από την Β’ Δημοτικού, οι δάσκαλοι και τα παιδιά με έλεγαν ο ζωγράφος… Δεν ζωγράφισα σχεδόν ποτέ σαν παιδί, έφτιαχνα φανταστικά τοπία και προσπαθούσα να ζωγραφίσω εκ του φυσικού λουλούδια, πρόσωπα και ζώα. Τα τριαντάφυλλα μου έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή από τον περίγυρο, που στην υποστήριξη του οφείλω πολλά». 

-Δεν σ’ έχω ρωτήσει ποτέ πως αντέδρασαν οι γονείς σου, όταν εσύ εμφανίστηκες με διαφορετικές αναζητήσεις από τις συνηθισμένες.

«Ειδικά τότε, το να θέλεις να γίνεις καλλιτέχνης και μάλιστα ζωγράφος ήταν καθαρή κατάρα για κάθε γονιό. Όνειρο των πολλών την εποχή του 1970, 1980 ήταν να γίνουν τα παιδιά επιστήμονες ή μηχανικοί. Πόσο μάλλον οι δικοί μου γονείς που βλέποντας ότι ήμουν άριστος το είχαν σίγουρο…Έχω πολλές θλιβερές αναμνήσεις από τότε - ακόμη και τα χρώματα μου είχαν πετάξει στον κήπο -όμως μετά από χρόνια τα είδα όλα με συγκατάβαση και κατάλαβα ότι είχαν αγωνία για μένα και το μέλλον μου και ένα είδος υστερικής αγάπης, αφού ήμουν μοναχοπαίδι. Αργότερα όταν είδαν τις πρώτες επιτυχίες μου και αφού για να τους ευχαριστήσω σπούδασα και νομικά, με δέχτηκαν έστω συγκαταβατικά και κατανόησαν τελικά ότι η τέχνη ήταν η πραγματική ζωή μου». 

-Μπορεί να επιβιώσεις ως καλλιτέχνης στην Ελλάδα σήμερα; 

«Πάντα και παντού, νομίζω, μπορείς να επιβιώσεις όταν πιστεύεις σε αυτό που σε εκφράζει και κατέχεις τα μέσα έκφρασης σου όταν υπάρχει ανθρωπιστική κρατική πρόνοια για τις βασικές ανάγκες - υγεία, παιδεία, δουλειά - εκεί που ζεις . Ανησυχώ ειλικρινά για το σήμερα…όχι τόσο για μένα αλλά για τους νέους καλλιτέχνες. Τι και πόσες επιλογές έχουν άραγε και με ποιες συνθήκες θα δημιουργήσουν γνήσια και αξιόλογα έργα τέχνης;»   

-Όσα χρόνια σε γνωρίζω και είναι αρκετά, είσαι πάντα εξαιρετικά ευγενής. Πως συγκρατείσαι όταν βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την βία της καθημερινότητας; 

«Η ανατροφή και η παιδεία μου νομίζω μου έδωσαν την εθιμοτυπική αλλά και την έμφυτη θα έλεγα ευγένεια. Είμαι όμως οξύθυμος και επικριτικός όταν με απειλεί καταλυτικά η ευτέλεια και η ασχετοσύνη στο χώρο μου και η βία της καθημερινότητας που έχει πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια». 

-Υπάρχει κάτι που σου λείπει και θα ήθελες να το έχεις στην ζωή σου; 

«Κάθε πρωί συνειδητά ή και υποσυνείδητα λέω ένα στίχο μου: Θεέ μου σε ευχαριστούμε που τρέφεις πάντα την αυγή! Σε γενικές γραμμές ό,τι θέλησα με τον τρόπο, τον χαρακτήρα, τις επιλογές ζωής και την αυτοκριτική μου για τις συνέπειες των αποφάσεων και των πράξεων μου το είχα μέχρι στιγμής, έστω και μέσα από δυσκολίες, απώλειες αγαπημένων και κόπους. Ήμουν πάντα ολιγαρκής». 

-Πέρασες ποτέ κατάθλιψη; Σε ρωτώ γιατί μεγάλοι καλλιτέχνες, ποιητές, μουσικοί, ζωγράφοι και συγγραφείς τις περιόδους του απόλυτου χασίματος τους παρήγαγαν αριστουργήματα. 

«Γεννήθηκα στην Κεφαλλονιά, λίγα χρόνια μετά τον μεγάλο σεισμό που είχε καταστρέψει αιώνες προόδου και ανθρώπινες ψυχές. Κι όμως κάθε μέρα από μικρό παιδί ήμουν θεατής ή μέτοχος σε μια κομέντια ντελ άρτε. Κουρλονευρικοί,  όπως λέμε στο νησί, χαρακτήρες στη γειτονιά και την πόλη μου, σατιρική διάθεση και καυστικό χιούμορ για όλα, σχεδόν από όλους. Έτσι έμαθα να βλέπω από νωρίς αυτό που διατύπωσε ο μετρ του παραλόγου, ο Ιονέσκο, ότι το κωμικό είναι η άλλη όψη του τραγικού. Κι όμως σου λέω κάτι που για πρώτη φορά ομολογώ. Παρόλο που στις πρώτες τάξεις του σχολείου ήμουν καλός μαθητής και γνωστός για το ταλέντο μου ήμουν κλεισμένος στον εαυτό μου, δεν έπαιζα με τα άλλα παιδιά και ζούσα μόνος σε ένα κόσμο λύπης, ενώ αισθανόμουν μειονεκτικά ανάμεσα στους άλλους, σε σημείο κάποιες φορές να χάνω τα λόγια μου…Τότε με έσωζε μόνο το σινεμά που υπεραγαπούσα και ήδη πήγαινα με τη μάνα μου από 3 χρόνων! Άκουσα σε κάποια ταινία τον σύμβουλο μιας βασίλισσας που έκλαιγε απογοητευμένη να της λέει: Μπορεί να κλαις, αλλά κανείς δεν πρέπει να σε δει. Αυτό έκανα και εγώ… και έλεγα πλέον τα παράπονα μου μόνο στην αγαπημένη μας σκύλα την Ίρμα. Προς το τέλος του δημοτικού, ο θαυμασμός των δασκάλων μου, αρκετών συμμαθητών, αλλά και η πρώτη μετά φόβου δημόσια εμφάνιση μου με την παιδική χορωδία και μαντολινάτα, όπου τραγούδησα σόλο με μεγάλη επιτυχία με αναπτέρωσαν. Είχα πλέον τα ηνία αδιαφορώντας για τα στεγανά και τις κάθε λογής προκαταλήψεις, πρόθυμος "άνευ ορίων και όρων" για το ποθούμενο νεφελογραφικό και νεφελομορφικό ταξίδι μου!»

Έργα του Κώστα Ευαγγελάτου όπως οι «Σωματογραφίες-bodygraphics» έχουν εκτεθεί στη Gallery Dada της Αθήνας τo 1989 και εκδόθηκαν σε λιθογραφίες, portfolio τέχνης (Dada Art Gallery, 1988) και στη Νέα Υόρκη, (BOA Editions, N.Y, 1989) καθώς είχε ολοκληρώσει τις ανατομικές του μελέτες «Anatomical compositions, variations and elaborations» με θέμα το ανθρώπινο σώμα που είχαν εκτεθεί αρχικά στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Καλαμάτα το 1983 και στη συνέχεια το 1984 στη γκαλερί Writers and Books, Ιnc. στο Rochester της Νέας Υόρκης (κείμενο A.Poulin, jr.) κατά τη διάρκεια των εικαστικών σπουδών του στο University The New School στο Manhattan. Παράλληλα με τη δημιουργία των Σωματογραφιών- Bodygraphics, προχώρησε στην ανάπτυξη συνθέσεων με μελάνι , όπου γράμματα, ονόματα, αριθμοί και σύμβολα ύφαιναν γεωμετρικές συνθέσεις. 

Οι «Συλλήψεις-Conceptualizations», με αναφορές προέλευσης τα προγενέστερα μικρά σχέδια του, τις «Ιδεογραφίες», εκτέθηκαν πρώτη φορά στη Lowenstein Gallery του Fordham University at Lincoln Center στη Νέα Υόρκη το 1985. Ολοκληρώθηκαν σαν ενότητα το 1988 , με την παρουσίαση τους στην ατομική του έκθεση στο Centre Culturel «Les Fontaines» στο Σαντιγύ της Γαλλίας. Eκδόθηκαν σε κάρτες, portfolio τέχνης της σειράς «Photothiki» (κείμενο Βιβή Βασιλοπούλου), αφού εκτέθηκαν στη Gallery «F» στην Αθήνα το 1989. (κείμενα: Ερρίκος Μπελιές, Στέλιος Λυδάκης). Τα έργα αυτά εκτέθηκαν αρχικά σε ομαδικές εκθέσεις στις Αίθουσες Τέχνης Επίπεδα το 1992, στη Βίλλα Βοναπάρτη του Δ. Ζωγράφου, στο Χώρο Σύγχρονης Τέχνης της Vicky Dracos - Art τo 1992, στο Κέντρο Τεχνών Δ. Αθηναίων-Πάρκο Ελευθερίας το 1993 και αργότερα στην αναδρομική έκθεση μου «Scriptorium» στο Κέντρο Τεχνών Δ. Αθηναίων-Πάρκο Ελευθερίας το 1999 (κείμενο Στέλιος Λυδάκης). 

Παράλληλα με όλα αυτά που απαιτούσαν καθημερινή δουλειά ιδιαίτερα κοπιαστική πνευματικά και επιζητώντας κάποια εσωτερική γαλήνη, άρχισα να ζωγραφίζω πάλι εκ του φυσικού. 

Οι «Νεφελογραφίες» πρωτοπαρουσιάστηκαν το 1995 στον Πολιτισμικό Οργανισμό του Δήμου Αθηναίων (κείμενα: Στέλιος Λυδάκης, Susana Smith Bautista) και η ενότητα τους μέχρι σήμερα υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια σε έργα. 

Η τιμητική έκθεση αντιπροσωπευτικών έργων του Κώστα Ευαγγελάτου από την συγκεκριμένη διαχρονική ζωγραφική ενότητα θα γίνει στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, Ίδρυμα Βούρου- Ευταξία από 7 Δεκ. 2016- 7 Ιαν. 2017