Τι απάντησε ο Νομπελίστας οικονομολόγος Daniel McFadden στα παιδιά που κάνουν πάντα τις πιο σοβαρές ερωτήσεις με τον πιο ανέμελο τρόπο;
Γράφει η Αιμιλία Πανταζή
H Μπετίνα Στίκελ άρχισε να μιλά μαζί του στο τηλέφωνο, να ανταλλάζει γράμματα και email και τα αποτελέσματα των συνομιλιών που επιμελήθηκε η ίδια, δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Süddeutsche Zeitung μαζί με απαντήσεις κι άλλων ανθρώπων που έχουν τιμηθεί με βραβείο Νόμπελ και ρωτήθηκαν με τη σειρά τους για όσα έχουν απορίες τα παιδιά.
Γιατί υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί; κύριε Νομπελίστα;
Ποιος είναι ο άνθρωπος που δέχθηκε να απαντήσει;
Ο Ντάνιελ ΜακΦάντελ γεννήθηκε το 1937 στη βόρεια Καρολίνα. Ο πατέρας του είχε παρακολουθήσει μόνο τέσσερα χρόνια της επίσημης σχολικής εκπαίδευσης, ενώ είχε απίστευτη φωτογραφική μνήμη για ονόματα, πρόσωπα και λόγια. Φαίνεται πως γι' αυτόν τον λόγο στα 14 του χρόνια είχε προσληφθεί από μια τοπική τράπεζα για να κρατάει τα βιβλία.
To 2010 από κοινού με τον James Heckman, πήρε το Νόμπελ Οικονομίας για την εξέλιξη της Θεωρίας της Διακριτής επιλογής, με βάση την οποία, για παράδειγμα, μπορεί να προβλεφτεί πώς αντιδρά μια μεγάλη ομάδα του πληθυσμού όταν έχει περιορισμένους εναλλακτικούς τρόπους δράσης.
Διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϊ των ΗΠΑ.
Είναι παντρεμένος με την Beverlee Tito Simboli κι έχει τρία παιδιά και τρία εγγόνια.
Μα, πέστε μας, γιατί υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, κύριε Νομπελίστα;
«Κάποιοι άνθρωποι έχουν περισσότερα λεφτά από τους άλλους – ασφαλώς το έχεις διαπιστώσει συχνά και μόνος σου. Μερικοί συμμαθητές σου έρχονται στο σχολείο με κουρσάρες, ενώ άλλοι είναι αναγκασμένοι να έρχονται με το λεωφορείο. Μερικοί φοράνε γνωστές μάρκες, ενώ άλλοι παλιά και φθαρμένα ρούχα. Σίγουρα μερικοί έχουν ακριβά παιχνίδια, που θα τα ήθελες και εσύ, αλλά οι γονείς σου δε σου τα αγοράζουν, μάλλον επειδή δεν αντέχει η τσέπη τους.
Όσο ήμουν μικρός ήξερα καλά ότι είχα πολύ λιγότερα από πολλά άλλα παιδιά. Η οικογένειά μου ήταν πολύ φτωχή. Στο αγρόκτημά μας δεν είχαμε καν ηλεκτρικό ρεύμα. Αλλά οι γονείς μου δεν ντρέπονταν για τη φτώχεια τους. Αντιθέτως, δεν τους άρεσαν οι πλούσιοι. Πίστευαν ακράδαντα πως τα πολλά λεφτά χαλάνε το χαρακτήρα. Μου έμαθαν ότι στη ζωή υπάρχουν πιο σημαντικά πράγματα από ένα ολοκαίνουριο ποδήλατο. Μεγάλωσα, λοιπόν, χωρίς την επιθυμία να πλουτίσω οπωσδήποτε. Στο μεταξύ, χάρη στο επάγγελμά μου -είμαι καθηγητής της οικονομίας σε ένα πανεπιστήμιο- μπορώ και ζω αρκετά καλά. Όμως όλα αυτά τα χρόνια που ερευνούσα πώς αποκτάται και πώς κατανέμεται ο πλούτος πείστηκα ακόμα περισσότερο για αυτό που μου έμαθαν οι γονείς μου.
... Πολλοί πιστεύουν ότι τα λεφτά λύνουν όλα τα προβλήματα. Θαυμάζουν ανθρώπους σαν τον Μπιλ Γκέιτς και εύχονται από μέσα τους να είχαν και οι ίδιοι τόσο χοντρό πορτοφόλι. Ίσως, μάλιστα, να φτάνουν στο σημείο να θεωρούν τους φτωχούς κατώτερα όντα. Αυτό είναι λάθος. Δεν πρέπει να κρίνουμε τους ανθρώπους από το πορτοφόλι τους, αλλά από το χαρακτήρα και την προσωπικότητά τους. Οι καλλιτέχνες και οι κοινωνικοί λειτουργοί, για παράδειγμα, επιλέγουν συνειδητά το επάγγελμά τους, κι ας μην κερδίζουν πολλά λεφτά, επειδή απλώς τους αρέσει η δουλειά τους. Πολλές φορές έχω διαπιστώσει ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ πιο ευτυχισμένοι από κάποιους άλλους που κυνηγάνε διαρκώς το χρήμα. Το αν αξίζει να πλουτίσεις θα το αποφασίσεις μόνος σου όταν θα μεγαλώσεις.
… Το αν είσαι φτωχός ή πλούσιος είναι κατά κύριο λόγο θέμα τύχης. Αν έχεις την τύχη να γεννηθείς σε μια πλούσια χώρα (στη Γερμανία, ας πούμε), τότε ζεις πολύ καλύτερα από τα παιδιά της Αφρικής. Ίσως να έχεις, επιπλέον, την τύχη οι γονείς σου να διαθέτουν μια όμορφη μονοκατοικία με κήπο και να σε πηγαίνουν διακοπές στη θάλασσα... όπως βλέπεις, είναι καθαρά θέμα τύχης.
Στην Αφρική πολλοί άνθρωποι είναι τόσο φτωχοί, που δεν έχουν ούτε να φάνε. Στις περισσότερες περιπτώσεις δε φταίνε οι ίδιοι για αυτό. Ο πόλεμος φέρνει φτώχεια. Οι ομαλές οικονομικές διαδικασίες πλήττονται και οι άνθρωποι δεν μπορούν να ασκήσουν το επάγγελμά τους και φεύγουν για να γλιτώσουν. Αλλά και σε περιόδους ειρήνης μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να κερδίσει κάποιος λεφτά στην Αφρική... όπως κληρονομείς τα πλούτη, έτσι κληρονομείς και τη φτώχεια.
…. Ακόμα και σε μια σχετικά αναπτυγμένη χώρα, όπως η Ελλάδα, υπάρχουν πάντα άνθρωποι που είναι φτωχοί. Μερικές φορές φταίει κάποια αρρώστια, άλλες φορές η έλλειψη θέλησης ή πειθαρχίας. Κάποιοι παίρνουν ναρκωτικά, στερώντας έτσι από τον εαυτό τους τη δυνατότητα να έχουν μια κανονική ζωή και ένα καλό εισόδημα. Όμως υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός ανέργων, ανθρώπων που έχουν μάθει κάποιο επάγγελμα και θέλουν να δουλέψουν, αλλά δε βρίσκουν δουλειά. Ρώτησε τους γονείς σου αν γνωρίζουν κάποιον που είναι άνεργος.
Ίσως να θεωρείς ότι δεν είναι δίκαιο. Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω μαζί σου, αλλά, δυστυχώς, δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα σχεδόν καθόλου. Ο κόσμος μας είναι άδικος, τελεία και παύλα. Ξέρω, είναι δύσκολο να το δεχτούμε, αλλά μην κοροϊδευόμαστε: στα χιλιάδες χρόνια της ιστορίας τους ο άνθρωποι δεν μπόρεσαν να σκαρφιστούν κάποιο οικονομικό σύστημα που να κατανέμει ομοιόμορφα τον πλούτο, ώστε κανείς να μην είναι φτωχός... .
Το οικονομικό σύστημα που έχουν πολλές χώρες λέγεται «σύστημα της ελεύθερης αγοράς». Αυτό σημαίνει ότι οι εταιρείες παράγουν όποιο προϊόν θέλουν και ο κόσμος αγοράζει όποιο προϊόν θέλει εκείνος… ιδού ένα παράδειγμα: Αν όλοι ξαφνικά θελήσουν να αγοράσουν μπάλες ποδοσφαίρου και προκληθεί έλλειψη στα μαγαζιά, είναι πολύ πιθανό κάποιοι να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση παράγοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα περισσότερες μπάλες. Θα το κάνουν επειδή έτσι θα μπορέσουν να κερδίσουν πολλά λεφτά.
Το σύστημα της ελεύθερης αγοράς έχει πολλά πλεονεκτήματα. Σε μεγάλο βαθμό είσαι αφέντης του εαυτού σου. Αν δε σου αρέσει κάποιο προϊόν, δεν το αγοράζεις. Όμως το σύστημα της ελεύθερης αγοράς έχει και μειονεκτήματα. Το μεγαλύτερο είναι ότι δεν είναι δίκαιο για όλους. Η ελεύθερη οικονομία δεν προστατεύει το άτομο από χτυπήματα της μοίρας. Εργάτες που απασχολούνται σε κάποιο συγκεκριμένο κλάδο της βιομηχανίας μπορεί, όσο πρόθυμοι και εργατικοί κι αν είναι, να χάσουν τις θέσεις εργασίας τους αν για κάποιο λόγο ο κλάδος τους καταρρεύσει.
Ίσως τώρα να σκεφτείς: Δεν μπορούν όλοι αυτοί οι νομπελίστες να καθίσουν σε ένα τραπέζι και να βρουν ένα σύστημα που αν είναι πραγματικά δίκαιο; Ένα σύστημα στο οποίο κανείς δε θα είναι φτωχός; Λοιπόν, αυτό ακριβώς επιδιώκει ο κομουνισμός. Ίσως να έχεις ακούσει αυτή τη λέξη. Βασίζεται στην εξής ιδέα: όλοι μαζί αποφασίζουν πώς θα μοιραστούν τα αγαθά και ο καθένας σκέφτεται το κοινό καλό. Ακούγεται ωραίο, έτσι δεν είναι. …
… Η κατάρρευση του κομουνισμού απέδειξε ότι αυτή η ιδέα έχει δύο βασικά προβλήματα. Πρώτον, το άτομο στο κομουνιστικό σύστημα δεν έχει άμεσα και ισχυρά κίνητρα για να εργαστεί, όπως συμβαίνει στην ελεύθερη οικονομία. Ακόμα και αν νοιάζεται για τους άλλους, είναι δύσκολο να ξυπνάει το πρωί και να δουλεύει σκληρά όταν το ίδιο δεν έχει άμεσο όφελος. Όσο λυπηρό κι αν ακούγεται, αυτή, πιστεύω, είναι η φύση του ανθρώπου.
Το άλλο πρόβλημα είναι η κατανομή των αγαθών. Ακούγεται ωραία η ιδέα να αποφασίζουν για αυτά τα πράγματα όλοι οι άνθρωποι μαζί, αλλά στην πράξη απαιτείται κάποια γραφειοκρατία για να ληφθούν οι αποφάσεις… .
Η γραφειοκρατία σε αυτό το σύστημα δεν έχει ούτε τις πληροφορίες ούτε τα κίνητρα για να φροντίσει το κάθε άτομο όπως θα φρόντιζε το ίδιο τον εαυτό του. Όταν φροντίζω εγώ για τον εαυτό μου, τότε έχω πραγματικά κίνητρο για να κάνω ό,τι χρειάζεται προκειμένου να αποκτήσω αυτό που επιθυμώ… .
Όπως φαίνεται λοιπόν, μας μένει μόνο το σύστημα της ελεύθερης αγοράς, παρά τα μειονεκτήματά του. Όμως, πρέπει να ξέρετε ότι η κατανομή του πλούτου δεν είναι παιχνιδάκι. Είναι μια δύσκολη υπόθεση, ένας αγώνας. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά συμφέροντα, μάχονται μεταξύ τους, και αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν νικητές και νικημένοι, πλούσιοι και φτωχοί….
Ελπίζω να μη νιώθεις απογοητευμένος φτάνοντας στο τέλος αυτού του κειμένου. Σκόπευα να εξηγήσω γιατί υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, αλλά τελικά όλα καταλήγουν στη φράση: «Ο κόσμος είναι άδικος». Οι άνθρωποι είμαστε κατά βάση εγωιστικά πλάσματα, σκεφτόμαστε πρώτα τον εαυτό μας και μετά τους άλλους – αν τους σκεφτόμαστε καθόλου. Το αντιλαμβάνομαι ιδιαίτερα όταν εξετάζω με ηθικά κριτήρια τον τρόπο ζωής μου. Λυπάμαι όταν βλέπω κουρσάρες και παλάτια τη στιγμή που υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που είναι πολύ, μα πάρα πολύ φτωχοί. Αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι έχω κι εγώ ένα αρκετά καλό σπίτι και ένα αρκετά μεγάλο αυτοκίνητο. Σκέφτομαι κάθε τόσο πως δε θα με πείραζε να μην ήμουν πλούσιος, αλλά δεν είμαι και τόσο βέβαιος.»
Αποσπάσματα από τις απαντήσεις του Ντάνιελ ΜακΦάντελ
Πηγές: nobelprize.org
«Τα παιδιά ρωτούν, οι Νομπελίστες απαντούν», επιμέλεια: Bettina Stiekel, εκδ. Λιβάνη
0 comments
Το μήνυμα σας