Τι σχέση έχει ο «πατέρας» της πολιτικής ανυπακοής με την Επανάσταση του Βούτυρου και το σταφιδόψωμο;

Γράφει ο Σταύρος Καράμπελας* 

Πολλοί στο παρελθόν έχουν βασανιστεί για να περιγράψουν την δικτατορία της πλειοψηφίας και πολλοί έχουν αγωνιστεί ενάντια στην τυραννία μιας αυταρχικής εξουσίας. Συνήθως η αντίσταση αυτή και η κάθε κοινωνική αλλαγή επέρχεται με βία. Όταν σκεφτόμαστε τη μη βίαιη αντίσταση στην εξουσία, τότε το μυαλό μας συνήθως πηγαίνει στον Γκάντι ή στον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, όμως έναν αιώνα πριν από αυτούς πατέρας της μη βίαιης αντίστασης σε μια άδικη εξουσία, υπήρξε ο αμερικανός φιλόσοφος Χένρυ Νταίηβιντ Θορώ (Henry David Thoreau)

Ποιητής, φιλόσοφος, φυσιοδίφης-ερημίτης, συγγραφέας αλλά ουσιαστικά μεγάλος κοινωνικός επαναστάτης. Γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου του 1817 στο Κόνκορντ της Μασσαχουσέτης και πέθανε στην ίδια πόλη στις 6 Μαΐου του 1862. 

Σπούδασε στο Χάρβαρντ και ξεκίνησε να εργάζεται ως δάσκαλος στο Σχολείο Γραμματικής του Κόνκορντ από το οποίο παραιτήθηκε σχεδόν αμέσως, αρνούμενος να πειθαρχήσει τους μαθητές του δια της βίας, όπως του υποδείκνυε η διεύθυνση. Αποφασίζει να δημιουργήσει μαζί με τον αδερφό του ένα σχολείο όπου θα εφαρμόζεται η αντιαυταρχική εκπαίδευση. Στα μέσα του 19ου αιώνα εφαρμόζονται για πρώτη φορά από τον Θορώ τα διαλείμματα και οι εκδρομές στη φύση! Σε μια μάλιστα από αυτές τις παιδαγωγικές εκδρομές που κράτησε 14(!) μέρες, συγκεντρώθηκε το υλικό για το έργο του «Μία εβδομάδα στους ποταμούς Κόνκορντ και Μέριμακ». 

Ο θάνατος του αδερφού του τον οδηγούν να εγκαταλείψει αυτό το σπουδαίο εγχείρημα και να αφοσιωθεί στο συγγραφικό έργο του δασκάλου του Έμερσον κάνοντας μέχρι και την οικιακή βοηθό. 

Η βασική φιλοσοφία ζωής ήταν να περιορίσει τις ανάγκες του, προκειμένου η ελάχιστη εργασία (μια μέρα δουλειάς) να του εξασφαλίζει έξι μέρες ελευθερίας, σκέψης και επαφής με την φύση! Για να αποδείξει την θεωρία του μπόρεσε και έζησε για δύο χρόνια σε ένα σπίτι που έκτισε μόνος του στη λίμνη Ουώλντεν ζώντας από τα προϊόντα του κήπου που καλλιεργούσε. 

Το βιβλίο που τον κάνει επίκαιρο μέχρι και σήμερα είναι η «Πολιτική Ανυπακοή» που εκδίδει το 1849 και περιγράφει την αντίσταση σε μια άδικη εξουσία και την άρνησή του να πληρώσει τους φόρους που την στήριζαν. Η αντίστασή του αυτή τον οδήγησε στην φυλακή. 

Την ερώτηση του φίλου και δασκάλου Έμερσον γιατί βρέθηκε στη φυλακή, ακολουθεί η παροιμιώδης απάντηση του Θορώ: «Ουάλντο γιατί δεν είσαι εδώ;»…

Το επόμενο βιβλίο του «Αντίσταση στην πολιτική εξουσία», είναι αυτό που τυπώνει και ο Γκάντι και μοιράζει στη Νότιο Αφρική το 1917 επηρεάζοντας τον αγώνα του ενάντια στην βρετανική αποικιοκρατία. Ο μεγάλος φιλόσοφος δεν αρνήθηκε γενικά να πληρώνει φόρους, δεν αρνήθηκε να πληρώνει φόρους για να γίνονται δρόμοι. Αρνήθηκε να πληρώνει φόρους για να διεξάγει η πατρίδα του έναν άδικο πόλεμο για την επέκταση ουσιαστικά της δουλείας, αρνήθηκε να πληρώνει φόρο στην εκκλησία αφού δεν πήγαινε στη λειτουργία και αρνήθηκε να πληρώνει φόρο για τις εκλογές αφού δεν ψήφιζε. 

Τα λόγια του άναβαν φωτιές στην συντηρητική κοινωνία των ΗΠΑ. Δεν αρνιόταν την δημοκρατική διαδικασία, αλλά παρότρυνε τους συμπολίτες του να ψηφίσουν με περισσότερη ουσία απ’ το να ρίξουν ένα χαρτί στην κάλπη, να αγωνιστούν για τις απόψεις τους και να μην συμμορφώνονται με την πλειοψηφία, γιατί τότε παύουν να είναι και μειοψηφία. Παρότρυνε τους φοροεισπράκτορες να αρνηθούν την είσπραξη άδικων φόρων γιατί τότε η εξουσία θα έχανε αναίμακτα τη δύναμή της. 

Το 1862 πρωτοδημοσιεύει στο περιοδικό Ατλάντικ το έργο του «Περπατώντας», που διδάσκει την τέχνη του περπατήματος και την υπεράσπιση της άγρια ελευθερίας της φύσης, παρουσιάζοντας τον άνθρωπο σαν κομμάτι της φύσης και όχι της κοινωνίας. Θέτει τόσο νωρίς την έννοια της οικολογίας, όταν γύρω του θεριεύει η εκβιομηχάνιση, οι σιδηρόδρομοι και η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στη φύση με τα ολέθρια αποτελέσματα που ζούμε σήμερα. 

«Πλούσιος μπορεί να γίνει μόνο ένας υποτελής της άδικης εξουσίας», έλεγε. Και περιέπαιζε όσους συγκέντρωναν χρήματα και στοίβαζαν θησαυρούς, που θα τους φάει ο σκώρος και η σκουριά, που θα τους κλέψουν οι ληστές και οι διαρρήκτες. «Είναι ανόητη μια τέτοια ζωή», έλεγε. Δίδασκε ότι πρώτα πρέπει να είμαστε άνθρωποι και μετά υπήκοοι. Ρωτούσε προφητικά: «Υπάρχει διακύμανση τιμής ενός έντιμου ανθρώπου και ενός πατριώτη»; 

Η «Πολιτική Ανυπακοή» που αποτελεί μανιφέστο των ειρηνιστών-αναρχικών, είναι η επιλογή της δράσης όταν δεν έχεις άλλη επιλογή. Δεν είναι απλώς μια πράξη, αλλά είναι η αναγκαία πράξη από όσους θέλουν να έχουν σεβασμό και αξιοπρέπεια απέναντι στους άλλους μα κυρίως απέναντι στον εαυτό τους. Μήπως ο Σοφοκλής δεν βάζει στα λόγια της Αντιγόνης της ίδιες σκέψεις όταν μας λέει ότι η θέση του δίκαιου ανθρώπου είναι στην φυλακή, όταν ένα καθεστώς φυλακίζει αδίκως; 

Ο Θορώ δεν αρνείται σε καμιά περίπτωση την κοινωνία, αρνείται την άδικη εξουσία που υπονομεύει για τα συμφέροντα των λίγων, την ελευθερία και την δικαιοσύνη των πολλών. Λέτε να ήρθε η ώρα να χαρίζουμε τα βιβλία του στις επόμενες διαδηλώσεις;

(Ο Θορώ μέσα από τα μάτια του Robert Schnakenberg)

Η πολιτική ανυπακοή ήταν στο αίμα της οικογένειας Θορώ. Ο παππούς του, Ασα Ντούνμπαρ, κήρυξε τη «Μεγάλη Επανάσταση του Βούτυρου» στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1766. Τσαντισμένος με τις αηδίες που τους σέρβιραν για φαγητό στη φοιτητική εστία, ο Ντούνπαρ έπραξε όπως κάθε τελειόφοιτος που σέβεται τον εαυτό του: οργάνωσε μια φοιτητική εξέγερση: «Ιδού, το βούτυρο μας βρομάει! Δεν μπορούμε να το φάμε! Δώστε μας βούτυρο που δεν βρομάει»! Δυστυχώς, το Χάρβαρντ δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του Ντούνμπαρ. Αντίθετα, τον καταδίκασε για το «αμάρτημα της ανυπακοής» και απέβαλλε και το μισό κολέγιο μαζί του. Όσο μεγάλη κι αν ήταν, η «Επανάσταση του Βουτύρου» απέτυχε παταγωδώς. Χάραξε όμως το δρόμο για μεταγενέστερες εξεγέρσεις με αιτία το φαγητό, όπως την «Επανάσταση για το Ψωμί και το Βούτυρο» το 1805 και την «Επανάσταση του Λάχανου» το 1807! 

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις ο Θορώ ήταν μεγάλος γόης. Όμως οι επιτυχίες του δεν είχαν καμία σχέση με την ομορφιά ή την περιποιημένη του εμφάνιση. Ο Δον Ζουάν του Κονκόρντ είχε ένα σαφώς άχαρο παρουσιαστικό. Όπως τον είχε περιγράψει ο γείτονάς του, Ναθάνιελ Χόθορν, ήταν «κακάσχημος, με μεγάλη μύτη, στραβό στόμα και χοντροκομμένους αν και ευγενικούς τρόπους που πήγαιναν ασορτί με την εμφάνιση». Σπάνια έμπαινε στον κόπο να πλυθεί, να σουλουπώσει τα αχτένιστα μαλλιά του ή να αντικαταστήσει τα φθαρμένα του ρούχα. Επίσης έτρωγε με τα χέρια. Όμως οι περισσότεροι ήταν πρόθυμοι να παραβλέψουν τα ελαττώματά του… «Η ασχήμια του είναι τόσο αυθεντική που του πηγαίνει περισσότερο από την ομορφιά»… 

Αν σας αρέσει το σταψιδόψωμο, να ευχαριστείτε τον Θορώ. Είναι δικής του έμπνευσης, που του κατέβηκε ενώ ζύμωνε ψωμί την περίοδο που είχε απομονωθεί στο Γουόλντεν Ποντ. Οι κυρίες του Κονκόρντ λέγεται ότι κατενθουσιάστηκαν με τη μαγειρική εφεύρεσή του…

*Ο Σταύρος Καράμπελας είναι πρόεδρος της ΕΔΗΚ.