Ο Κωνσταντίνος Κουγιουμτζής αδράττει ευκαιρίες παίρνοντας θέση πίσω από το λευκό πανί, ενώ η παιδική του «αρρώστια» δεν λέει να γιατρευτεί. Λάτρης της σκιάς που ξεκινά από το ελπιδοφόρο φως, οδηγεί σε ένα ταξίδι λόγου και τρόπου, εναρμονίζοντας το θέατρο σκιών με την μοναδικότητα του δημιουργού και τη σχέση του με το κοινό. Εργάζεται κυρίως στην Καβάλα, αν και ζει μόνιμα στη Δράμα. Περιγράφει την κατάσταση εκεί...

«Πληγωμένη από την ανεργία η πόλη της Δράμας. Τα μαγαζιά κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Ποιος θα ενδιαφερθεί για την τέχνη;» αναρωτιέται ο ταλαντούχος  καραγκιοζοπαίχτης και ζωγράφος του βυζαντινού εικαστικού τρόπου.

Αλήθεια, ποιος θα ενδιαφερθεί για τον Καραγκιόζη σήμερα; Υπάρχουν κοινά ανάμεσα στις σκιές του  μπερντέ και στη σύγχρονη ζωή μας. Έχει να μας προτείνει κάτι;

«Ο Καραγκιόζης έχει όλα τα ελαττώματα και τα προτερήματα της φυλής μας. Μας υπενθυμίζει πως  οφείλουμε να ζήσουμε και με λιγότερο τρέξιμο, αν θέλουμε να ζήσουμε ουσιαστικά: είμαι ο καθρέφτης σου! Όταν σταματήσεις να πιστεύεις πως είσαι ο μοναδικός τέλειος ενώ οι άλλοι οι προβληματικοί, θα 'ναι η αρχή για να λύσεις τα προβλήματά σου. Κοίταξε με, είμαι σαν και σένα. Κλέφτης και άγιος ταυτόχρονα. Θα αναγκαστώ να κλέψω για να φάω, να κάνω πονηριά για να τακτοποιήσω την οικογένεια΄μου, δέρνω και δέρνομαι, κοιμάμαι νηστικός αλλά ευχαριστημένος. Αν και οι σχέσεις μου δεν είναι ιδανικές με τους υπόλοιπους, στο τέλος, όλοι μαζί χορεύουμε καλαματιανό.»

Ο Καραγκιόζης κουβαλά στα σπλάχνα του μια πρόταση ζωής. Ο Κωνσταντίνος κουβαλά στις αποσκευές του, από τα παιδικά του χρόνια, την αγάπη και το πάθος για τη δημιουργία.

«Είχα παιδική ασθένεια με τον Καραγκιόζη που δεν πέρασε ποτέ. Θυμάμαι να φτιάχνω μόνος μου φιγούρες με χαρτόνια.»

Η μητέρα του συμπαραστάτης, δίνοντάς του το πρώτο του σεντόνι, το οποίο στηρίχθηκε κάτω από τα πόδια του τραπεζιού για να ζωντανέψουν τα μικρά κομμάτια χαρτιού. Ο πρώτος αυτοσχέδιος μπερντές που δεν τον ικανοποίησε παρά τα πέντε του χρόνια, άλλαξε μορφή. Με ένα καρφί και μια πέτρα «άδειασε» από μέσα τα μάτια, το στόμα, κι έτσι δημιουργήθηκε μια υποτυπώδη φιγούρα. 

Η πρώτη παράσταση με βοηθούς και κοινό τα παιδιά της γειτονιάς. «Συνεταιριστικές οι παραστάσεις. Κάποιος φίλος έβαζε το σεντόνι, άλλος το φακό, ενώ τις ανακοινώσεις για την απογευματινή παράσταση αναλάμβανε όποιος είχε το ποδήλατο. Μια δραχμή το εισιτήριο. 

Μετά γινόταν η μοιρασιά των κερδών.»

Η μίμηση των φωνών πίσω από το σεντόνι συνεχίστηκε και στο σχολείο μέχρι που η εφηβεία σταμάτησε για λίγο τη διαδρομή...

Μετά από πρόταση του δήμου Δράμας προς τον μεγάλο καραγκιοζοπαίχτη Ευγένιο Σπαθάρη να πραγματοποιήσει εκεί παράστασή του, δόθηκε και η ευκαιρία στον Κωνσταντίνο να γνωρίσει και να συνεργαστεί μαζί με τον μεγάλο δάσκαλο. «Επισκέφτηκε τον δήμο για μια παράσταση.  Ακολούθησαν και άλλες. Στήνοντας το σκηνικό μου έδειχνε διάφορα πράγματα, από που θα προμηθευτώ τα υλικά, πως θα τα χρησιμοποιήσω. Άλλα μου έλεγε, άλλα τα έκλεβα, γιατί η τέχνη... κλέβεται.»

Τέσσερα χρόνια συνεργασίας με τον Σπαθάρη και αποφάσισε να δοκιμάσει το ξεκίνημα της δικής του παράστασης. Παράλληλα, δίδασκε ζωγραφική στον δήμο μέσα από το θέατρο σκιών. 

«Είχα πολλούς μικρούς μαθητές. Έπρεπε κάθε φορά να βρίσκω καινούριους τρόπους για να διατηρήσω το ενδιαφέρον. Άλλοτε παίζαμε κουκλοθέατρο με αυτοσχέδιες κούκλες κι άλλοτε παίζαμε θέατρο σκιών, ζωγραφίζοντας φιγούρες.»

Οι φιγούρες του Κωνσταντίνου ξεκίνησαν καμωμένες με την παραδοσιακή λαϊκή τέχνη που γνωρίζουμε. Στον στρατό ανακάλυψε τη βυζαντινή ζωγραφική...

«Την γνώρισα από έναν φαντάρο αγιογράφο. Έχοντας την νοοτροπία της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, δεν καταλάβαινα τον βυζαντινό εικαστικό τρόπο. Ο Θεός όμως δίνει πάντα μια διέξοδος  εκεί που δεν το περιμένεις. Έφερε στον δρόμο μου σπουδαίους δασκάλους. Στον Καραγκιόζη, τον Ευγένιο Σπαθάρη και στη ζωγραφική αποτέλεσε αποκάλυψη για μένα, ως άνθρωπος και καλλιτέχνης, ο Γιώργος Κόρδης. Μαζί του κατανόησα το μεγαλείο της βυζαντινής τέχνης.»

Το θέατρο σκιών μπορεί να προέρχεται από την ανατολή αλλά ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα είναι ελληνικό θέατρο. 

«Υιοθετήθηκαν στοιχεία, αλλά ο λόγος, οι πρωταγωνιστές και το ήθος του συνδέεται με τον ελληνικό πολιτισμό. Οι καλλιτέχνες ήταν λαϊκοί δημιουργοί. Ήθελαν να επικοινωνήσουν με μια εικαστική γλώσσα ανάλογη με αυτήν που αντίκριζαν στις εκκλησιές.

Η βυζαντινή ζωγραφική, η μουσική, το θέατρο, ο χορός μας, δεν διαχωρίζονται. Ο λόγος της ενότητας που περνάει από κάθε μια έκφραση του πολιτισμού μας δεν καθιστά μια ιδιοτροπία του καλλιτέχνη αλλά επιζητεί τη λειτουργικότητα στην κοινότητα. Ο καλλιτέχνης στον ελληνικό πολιτισμό είναι δημιουργός με την αληθινή έννοια του όρου.»

Άρχισε να φτιάχνει φιγούρες με τη βυζαντινή τεχνοτροπία, όχι γιατί ήταν μια φρέσκια ιδέα αλλά γιατί «εισχωρεί γλυκά μέσα σου χωρίς να αναζητά στατικά επιρροή στη ζωή σου. Αντιθέτως, με τα εκφραστικά μέσα που διαθέτει, χρώμα, γραμμή, σύνθεση, λόγος, παραδίδει ενότητα ήθους.»

Δεν μπορούσε να μείνει στον τρόπο που παιζόταν το θέατρο το 1900. Έπρεπε να δημιουργήσει μια καινούρια συνθήκη για τον Καραγκιόζη. Εξάλλου πέρασε το διάστημα που είχαμε παραγεμίσει την καθημερινότητά μας. Τώρα ξαναγυρίζουμε εκεί που το «πεινάω» του Καραγκιόζη μπορούν να το καταλάβουν ξανά οι άνθρωποι. 

«Το θέατρο σκιών οφείλει και μπορεί να γίνει λειτουργικός μέσω του τρόπου κι όχι του λόγου, ο οποίος είναι θαυμάσιος και διαχρονικός.»

Νέα άνθρωποι με όρεξη και μεράκι που ασχολούνται με τον Καραγκιόζη υπάρχουν. Ποιο το απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη του θεάτρου σκιών; 

«Να πάψουμε να αντιγράφουμε τον τρόπο και το ύφος των παλιών. Να μην μένουμε στάσιμοι. Να βρεθούν τρόποι, πατώντας στον ακλόνητο βράχο της παράδοσης, να μην χαθεί η μοναδικότητα του δημιουργού αλλά να υπάρξει ενότητα.»

Τα παιδιά γνωρίζουν τον Καραγκιόζη;

«Αξιόλογοι καραγκιοζοπαίχτες σε κεντρικές πόλεις δίνουν ευκαιρίες γνωριμίας. Στην επαρχία όμως είναι πολύ παραμελημένος. Και τι δεν είναι παραγκωνισμένο σε πολιτιστικό επίπεδο στην Ελλάδα; Ο Σπαθάρης μου έλεγε πως αν και πολυβραβευμένος, ποτέ το ελληνικό κράτος δεν είχε πληρώσει τα εισιτήρια μεταφοράς του για παραστάσεις.»

Κάποιοι υποτιμούν το συγκεκριμένο θέατρο λέγοντας πως δεν είναι σημαντικό να παίζει κάποιος τον... Καραγκιόζη. Οι συνθήκες παραμένουν δύσκολες, δεν μπορείς να ζήσεις από τον Καραγκιόζη.

-Ο καραγκιοζοπαίχτης πως ζει;

«Ως άνθρωπος ορχήστρα! Λίγο ξυλουργός, ηλεκτρολόγος, ζωγράφος. Ενσαρκώνει πολλούς ρόλους ταυτόχρονα, ρωτάει και απαντά ο ίδιος, πρέπει να είναι απόλυτα συγκεντρωμένος, χωρίς άγχος. Και το σημαντικότερο; Δεν βλέπει, μόνο ακούει το κοινό του. Προσπαθεί να το διαισθανθεί, ενώ κάνει θέατρο με οτιδήποτε. Περιγράφει ο Σπαθάρης στα απομνημονεύματά του ότι συμπληρώθηκε μια φιγούρα που χάλασε ξαφνικά με δύο παστά ψάρια από το μπακάλικο...»

Όταν τελειώνει η παράσταση, αφήνει πίσω της μελαγχολία για κάτι όμορφο που τέλειωσε και ταυτόχρονα ανυπομονησία. 

«Οι καλύτεροι φίλοι του καραγκιοζοπαίχτη, οι φιγούρες που έχουν δανειστεί χαρακτηριστικά από την ανθρώπινη φύση ονειρεύονται τη στιγμή που θα ανοίξουν πάλι τα φώτα.»

-Στις φιγούρες φαίνεται δεν αρέσει η μοναξιά. Στους ανθρώπους;

«Κάποιοι υποστηρίζουν πως ένας άνθρωπος μόνος μπορεί να φτάσει στα ανώτερα επίπεδα του εαυτού του, να ανακαλύψει τον εσωτερικό του κόσμο και να τον εξελίξει. Διαφωνώ. Η μοναξιά είναι κόλαση. Δεν μπορείς να ζήσεις, για και με, τον εαυτό σου. Κόλαση σημαίνει να μην μπορούμε να κοινωνήσουνε με τους άλλους.»

-Ενώ παράδεισος;

«Η δυνατότητα που έχω να ανοίξω τον εαυτό μου, να πλατύνω την ζωή μου ώστε να συν - χωρέσω. Να μπορώ να χωρέσω μαζί με σένα που έχω διαφορές και να σε ευχαριστήσω. Αυτή είναι η ουσία της ζωής».

Αναρωτιέμαι πως θα αποχαιρετούσε ο Καραγκιόζης...

«Οι ήρωες με τα σπαθιά, οι δράκοντες και τα θεριά, ο θάνατος και η ζωή, ο πόλεμος και η γιορτή, το γέλιο και το δάκρυ από του ματιού την άκρη, είναι σκιά του καθενός, είναι ο ίδιος σου ο εαυτός.»