Ποιο να'ναι άραγε το αληθινό πρόσωπο αυτής της σπουδαίας φυσιογνωμίας της παγκόσμιας λογοτεχνίας του 20ού αιώνα?!

Γράφει η Μάρα Ρηγοπούλου

Είναι ελάχιστα ε3άλλου τα επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τη βιογραφία του, όπως η απώλεια του πατέρα του σε μικρή ηλικία, η οικογενειακή μετακίνηση εξαιτίας του πατριού του στο Ντέρμπαν της Αφρικής, η απόκτηση της αγγλικής παιδείας, η επιστροφή στα πάτρια στη Λισαβόνα, ο βιοπορισμός του κυρίως ως αλληλογράφος σε εμπορικούς οίκους, ο ένας και μοναδικός πλατωνικός του έρωτας, η άπειρη μοναξιά που κουβαλούσε εντός του. 

Αυτή ακριβώς η απόλυτη μοναξιά ίσως να δημιούργησε την κατάλληλη συν9ήκη στον Pessoa προκειμένου να γνωρίσει και να αποδεχτεί πως στην πραγματικότητα δεν ζει με ένα, αλλά με 72 τουλάχιστον άλλα πρόσωπα, τους «ετερώνυμους» του. Παρόλαυτα, αν και ταμπουρωμένος πίσω από τα πολυάριθμα «ετερώνυμα» προσωπεία που επινόησε, δεν δίστασε να δημιουργήσει σχεδόν μια ολόκληρη λογοτεχνία. 

Μα ποια είναι στην πραγματικότητα αυτά τα δημιουργήματα της φαντασίας του ποιητή, τα δεκάδες alter-ego του, από τον Ricardo Reis στον Álvaro de Campos και τον Alberto Caeiro ή τον Bernardo Soares? Αυτές οι προσωπικότητες, αυτοί οι «άλλοι ποιητές και συγγραφείς», δεν είναι απλά ανυπόστατα ψευδώνυμα, καθώς εκφράζουν το σύνολο του εσωτερικού κόσμου του πορτογάλου ποιητή. Στην περίπτωση του Pessoa, ο προσδιορισμός των «ετερώνυμων» του, αυτών των κατακερματισμένων κομματιών του, τελικά εκφράζει το σύνολο της προσωπικότητας του, μια και πρόκειται για τις διάφορες εκφάνσεις του είναι του, που στην πραγματική ζωή απέφευγε να εκδηλώσει. 

Κάποιοι μελετητές του έργου του υποστηρίζουν πως έχουν μετρήσει τουλάχιστον 80 με 90 «ετερώνυμους», παρόλο που η επίσημη μέχρι τώρα μέτρηση αναγνωρίζει 72 καταγεγραμμένα προφίλ στον φανταστικό σύμπαν του Pessoa. Μα πάντα εγώ 9α αναρωτιέμαι ποιος άραγε θα μπορούσε να ήταν ο τελικός απολογισμός των αν9ρώπων που ζούσαν μέσα στο κεφάλι του ποιητή, αν αυτός δεν είχε πε9άνει μόλις στα 47 του χρόνια από κίρρωση του ύπατος. Πότης συστηματικός, αφού το αλκοόλ αποτελούσε μοναδική του διέξοδο, διασκέδαζε την μοναξιά του πίνοντας υπερβολικά. Το ποτό ήταν ίσως η μοναδική του συντροφιά, κα9ώς ήταν ένας πα9ολογικά ντροπαλός άντρας και ιδιαιτέρως μοναχικός. 

Από την ανάγνωση των πρώτων κιόλας έργων του απέκτησα μια πεποί9ηση σχεδόν εμμονική..πως δεν μπορεί, ένας αόρατος συνδετικός ιστός θα υπάρχει, πέρα από την κοινή γλώσσα, που άρρηκτα συνδέει τις διάφορες παντελώς ετερόκλιτες φωνές που κατοικοεδρεύουν εντός του Pessoa. Αναμφίβολα πρόκειται για μία σειρά από αυτόνομες προσωπικότητες, με αυστηρά οριοθετημένους χαρακτήρες και συμπεριφορές, γεγονός που τρανά αποδεικνύεται στην περίφημη επιστολή που ο ποιητής έστειλε στον Adolfo Casais Monteiro, και στην οποία αφηγείται την ημέρα της γέννησής τους. Σε κάθε έναν από τους «ετερώνυμους» δίνει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, μία ιδιαίτερη ταυτότητα, ένα επάγγελμα, ένα 3εχωριστό ζώδιο.. ολόκληρες συγκροτημένες αυτόνομες και πλαστές βιογραφίες, εναλλακτικών λογοτεχνικών προσωπικοτήτων, οι οποίες «υπέγραψαν» πολλά από τα βιβλία του. Ο Ricardo Reis είναι φερ’ειπείν ένας εκπατρισμένος γιατρός που μάλιστα είναι κοντύτερος του Pessoa. Ο Álvaro de Campos, εκκεντρικός πορτογάλος ποιητής, έχει την ιδιότητα του ναυπηγού μηχανικού. Ο Bernardo Soares, ο ταπεινός βοηθός λογιστή που εργάζεται σε μια κλωστοϋφαντουργική εταιρεία, ψάχνει τον κόσμο και τον εαυτό του, σχεδόν απόλυτα ταυτισμένος με τα έσω του πορτογάλου ποιητή, αποτέλεσε απόλυτη ενσάρκωση κά9ε βαθιάς του σκέψης. Ο Alberto Caeiro, ο «δάσκαλος όλων», ένας βουκολικός ποιητής που αμφιβάλλει συνέχεια και όλο και για όλα, καθώς προσπαθεί να ανακαλύψει το μυστήριο της ζωή. 

Ωστόσο, εκτός από αυτές τις αιρετικές περιπτώσεις, όλοι οι «ετερώνυμοι» έχουν αρκετά αξιοσημείωτα κοινά σημεία μετα3ύ τους. Στο σύνολο τους είναι άντρες, μόνοι, ίδιας οπωσδήποτε ηλικίας και με παρόμοια συνή9ως μορφολογικά χαρακτηριστικά. Συνεπώς, όλα τα παραπάνω στοιχεία συνδέονται και καταλήγουν τελικά σε έναν και μοναδικό άνθρωπο.. τον Fernando Pessoa. 

..και η αγάπη για τον ποιητή Fernando Pessoa δεν έχει τελειωμό, αφού μέσα σε ελάχιστες σειρές κατόρθωσε να πει όλα εκείνα τα ανομολόγητα που εμείς οι άνθρωποι, αισ9ανόμαστε μα ποτέ με επιτυχία δεν εκφράζουμε ή στην χειρότερη περίπτωση αδυνατούμε να εκφράσουμε. Και οπωσδήποτε δεν είναι ερμητική η ποίηση του Pessoa, καθώς απλοποιημένα αντανακλώνται στα λόγια του έννοιες υπερβατικές και εικόνες εξαιρετικά πολύπλοκες. 

Ο Pessoa είναι ένα κομμάτι δικό μου, δικό σας. Η σκέψη μας διαρκώς επηρεάζεται από τους άλλους, από το περιβάλλον που μας διαμορφώνει και ο ποιητής έχει έναν τρόπο μοναδικό να επισημαίνει με τα γραπτά του διαρκώς αυτήν την αλήθεια. Είναι αυτός που αιφνιδιάζοντας μας, αβίαστα αποκαλύπτει μια αλήθεια σημαντική της ζωής. Αυτός που, μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, ανακαλύπτει και μας χαρίζει απροσδόκητα εκπληκτικές εικόνες, και σε αυτό ακριβώς το γεγονός έγκειται το μεγαλείο του. Και αν δεν υπήρ3ε μόνο ένας, αλλά 72 ή και παραπάνω άν9ρωποι, είναι τόσο σπουδαίες οι αλή9ειες αυτές, οι πό9οι και οι αγωνίες που από ψυχής μας κατα9ετει, που δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε το τεράστιο εκτόπισμα αυτού του μεγάλου ποιητή, που πάνω και περισσότερο από όλα μας δίδα3ε πως..  «ζωή είναι να είσαι άλλος».-