Aνταρτών Αρχιτεκτονική
ΑνταρτώνΑρχιτεκτονική (Rebel Architecture)
Γράφει η Μάρα Ρηγοπούλου*
Η τηλεοπτική σειρά του καναλιού Al Jazeera English με τίτλο "Rebel Architecture", στα έξι επεισόδια από τα οποία αποτελείται, παρουσιάζει το έργο έξι "ανταρτών" αρχιτεκτόνων από έξι διαφορετικές άκρες του πλανήτη, οι οποίοι καθόλου δεν γοητεύονται και δεν εμπνέονται από εκείνα τα εντυπωσιακά και κοστοβόρα έργα των καθιερωμένων διεθνώς συναδέλφων τους. Αντίθετα αυτοί, αποτελούν εκφραστές μιας ανθρωπιστικής/κοινωνικής αρχιτεκτονικής, μια και οι κατασκευές τους διαθέτουν την ενδογενή ποιότητα που σχετίζεται καθοριστικά με την κοινωνική αναγκαιότητα που τις παρήγαγε.
Μέσα από την ανάγνωσή αυτών των έξι εργογραφιών ανακαλύπτουμε αυτούς τους άλλους αρχιτέκτονες, των οποίων το απαιτητικό πλαίσιο δράσης για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό συνιστάται στην ανάγκη της άμεσης παροχής αξιοπρεπών και ποιοτικών συνθηκών προσωρινής ή και μόνιμης στέγασης μεγάλου αριθμού ανθρώπων που έχουν πληγεί από πλημμύρες, σεισμούς ή συγκρούσεις (κοινωνικές και πολεμικές).
Το 2010, το ποσοστό του αστικού πληθυσμού ξεπέρασε εκείνο που ζει σε αγροτικές περιοχές, επιβεβαιώνοντας την αυξητική τάση που έχει ο παγκόσμιος πληθυσμός να συγκεντρώνεται ολοένα και περισσότερο σε αστικά κέντρα. Η βίαιη αυτή αστικοποίηση συνεπάγεται την παράλληλη αύξηση της ρύπανσης των αστικών περιοχών, την ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση των παγκόσμιων ανισοτήτων και ανισορροπιών καθώς και την εκρηκτική ανάπτυξη των άτυπων παραγκουπόλεων. Οι έξι αρχιτέκτονες των οποίων το έργο παρουσιάζεται στο 'Rebel Architecture' είναι αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτές τις προβληματικές πραγματικότητες, και εμείς δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε την ανθρωπιστική συμβολής τους αλλά και το σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζουν το φυσικό περιβάλλον μέσα από τις αρχιτεκτονικές του προσεγγίσεις.
"Το τηλεοπτικό αυτό προϊόν επαναπροσδιορίζει την αντίληψη μας για την αρχιτεκτονική και το design, καθώς επίσης και τον τρόπο με τον οποίο καλύπτουν τις εξελίξεις στους παραπάνω τομείς τα μέσα ενημέρωσης", υποστηρίζει ο Giles Trendle, Διευθυντής Προγραμμάτων του Al Jazeera Inglese.
Cirugeda Santiago
η Αρχιτεκτονική Guerrilla_Ισπανία
Το πρώτο επεισόδιο της σειράς "Η Αρχιτεκτονική Guerrilla", αναφέρεται στο έργο του Ισπανού αρχιτέκτονα Cirugeda Santiago, ο οποίος έχει αφιερώσει την καριέρα του στην διεκδίκηση και στην αναδιαμόρφωση των δημόσιων αστικών κενών και κελυφών (προς όφελος του κοινό). "Στην Ισπανία, όπου το επίσημο κράτος έχει αποσυρθεί από κάθε είδους κοινωνική πολιτική δράση εξαιτίας της μνημονιακής λιτότητας, και περίπου 500.000 νέα κτίρια είναι άδεια, οι άνθρωποι παίρνουν πρωτοβουλίες και κάνουν πράγματα με τον δικό τους τρόπο" εξηγεί ο Cirugeda Santiago.
Με την σε βάθος γνώση που διαθέτει του οικοδομικού κανονισμού και της πολεοδομικής νομοθεσίας, ο Santiago δεν φοβάται να "καταλάβει" τους εγκαταλελειμμένους δημοσίους χώρους και με βασικό του όπλο τις εξειδικευμένες νομικές του γνώσεις να συνεισφέρει στην αναγέννηση των παραμελημενων αστικών περιοχών, αναβαθμίζοντας κατά συνέπεια την ποιότητα της κατοίκησης ολόκληρων τοπικών κοινοτήτων. «Το δικαίωμα στην 'ιδιοκατασκευή' δεν έχει νομιμοποιηθεί στην Ισπανία, με αποτέλεσμα κάθε αρχιτέκτονας που ενεργά εμπλέκεται στην υλοποίηση αυτών των project, αντάρτης να θεωρείται, που φέρει κατά συνέπεια την αστική και ποινική ευθύνη της όποια συμμετοχής του», τονίζει, αναφερόμενος στα προβλήματα της διοικητικής μέριμνας που καλείται να αντιμετωπίσει όσο είναι υποχρεωμένος να κινείται στο περιθώριο του νόμου. "Ορισμένες φορές δρούμε συνειδητά παράνομα, μα δίχως να βλάπτουμε κανέναν απολύτως. Αντίθετα, έννοια και στόχος μας είναι με τις τοπιακές αυτές επεμβάσεις να επωφελούνται απευθείας όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι".
Η επιλογή του να επεμβαίνει αρχιτεκτονικά στα όρια του νόμου, επιβάλλει προφανώς και μια διαφορετική προσέγγιση δράσης. Γι αυτό τον λόγο οι κατασκευές του πραγματοποιούνται σε γρήγορους ρυθμούς άρα και σύντομους χρόνους, δομημένες με τρόπο ώστε εύκολα να μετακινούνται, ενώ αποτελούνται αποκλειστικά από απλά & ανακυκλώσιμα υλικά. Το σπουδαίο είναι πως οι δημιουργίες του έχουν χαρακτήρα κοινωνικό, γνώρισμα το οποίο ο Santiago πιστεύει πως η σύγχρονη αρχιτεκτονική ενδεχομένως το έχει χάσει μιας και χαρακτηρίζεται από μία συνεχώς αυξανόμενη εμμονή της όρασης και της αισθητικής κυρίως.
Yasmeen Lari
Το δεύτερο επεισόδιο με τίτλο «Ένα Παραδοσιακό Μέλλον» είναι αφιερωμένο στο έργο της πρώτης Πακιστανής αρχιτεκτόνισσας, της Yasmeen Lari. Η τελευταία, ξεκίνησε την επαγγελματική της καριέρα σχεδιάζοντας μεγάλες κτιριακές υποδομές, όπως το κτίριο Pakistan State Oil Building. Οι καταστροφικές όμως πλημμύρες του 2010, στάθηκαν η αφορμή να στραφεί προς τις παραδοσιακές τοπικές τεχνικές, σχεδιάζοντας κτίσματα ανθεκτικά για τους κατοίκους των πληγέντων από τα έντονα φυσικά φαινόμενα περιοχών. Στην Yasmeen Lari ανήκει μία από τις μεγαλύτερες προμηθεύτριες εταιρίες παροχής καταφυγίων ακραίων φυσικών φαινομένων παγκοσμίως, έχοντας δημιουργήσει από το 2010, πάνω από 36.000 κατοικίες για τους πληγέντες από τις πλημμύρες και τους σεισμούς ειδικά στο Πακιστάν.
Αποφεύγοντας τις εύθραυστες προσωρινές κατασκευές μαζικής παραγωγής καταλυμάτων που συνήθως προσφέρονται από τους διεθνείς οργανισμούς, η Yasmeen Lari προτιμά να εφαρμόζει τοπικές παραδοσιακές τεχνικές κτισίματος χρησιμοποιώντας τα άφθονα φυσικά τοπικά δομικά υλικά (όπως μπαμπού και ασβέστη), που επιπλέον τόσο εύκολα στην εφαρμογή τους είναι από οποιονδήποτε μη μυημένο στην κατασκευή.
Με συνέπεια υπηρετεί το όραμα της, ελπίζοντας μέσα από την δική της διαρκή κοινωνική δράση, να αποδείξει το ρόλο που μπορεί και οφείλει να διαδραματίσει η αρχιτεκτονική στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας. "Συχνά λέω στους συναδέλφους μου πως, αποκλειστικά με σεβασμό οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε τις οικογένειες εκείνες που πλήττονται από τις φυσικές καταστροφές, και όχι να τους απευθυνόμαστε σαν σε άπορες που έχουν ανάγκη στήριξης και φιλανθρωπίας".
Eyal Weizman_
Η Αρχιτεκτονική Της Βίας_Παλαιστίνη
Στο επεισόδιο αυτό, ο αρχιτέκτονας Eyal Weizman εξηγεί τον θεμελιώδη ρόλο που παίζει η αξιοποίηση των αρχών της αρχιτεκτονικής από το Ισραήλ στην στρατιωτική κατοχή της Παλαιστίνης καθώς και στην εξέλιξη του αντάρτικου των πόλεων. Ταξιδεύοντας ανάμεσα στους οικισμούς της Δυτικής Όχθης και κατά μήκος του τείχους διαχωρισμού, ο Eyal Weizman αναδεικνύει πόσο ζωτικής σημασίας εργαλείο συνιστά η εφαρμογή της αρχιτεκτονικής επιστήμης στην ισραηλινή κατοχή της Παλαιστίνης. «Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του τοπίου και το δομημένο περιβάλλον, εάν κατάλληλα διαμορφωθούν, έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν ένα είδος συνεχούς υποβόσκουσας βίας αν και αόρατης. Τα αφιλόξενα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη έχουν πολεοδομικά σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε χωροταξικά αβίωτες να προκύπτουν οι παλαιστινιακές κοινότητες, δημιουργώντας συνεπώς ένα διαρκές αίσθημα πνιγμού και κυριολεκτικής στεναχώριας στους ντόπιους κατοίκους" λέει ο Weizman.
Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι, αμφότεροι αναφέρονται στην αίσθηση που βιώνει κάποιος ο οποίος ζεί σε έναν τόπο, όπου κάθε λογής κτιστή υποδομή (από τα τείχη και τους δρόμους, τις πλατείες, τους οικισμούς και τα συστήματα επιτήρησης και εποπτείας) έχει σχεδιαστεί ώστε να εξασφαλίζει τον ξεκά9αρο διαχωρισμό των δύο λαών, επιτρέποντας παράλληλα τη διατήρηση του απόλυτου έλεγχου της ζώνης των πολιορκημένων από τους πολιορκητές.
Μέσα από τη μελέτη του πάνω στην αρχιτεκτονική που αναπτύσσεται στα κατεχόμενα εδάφη ο Eyal Weizman προσδιορίζει τους νέους κανόνες που διέπουν τις σύγχρονες αστικές εχθροπραξίες. Επίσκεπτόμενος τις πόλεις Nablus και Jenin, αντιλαμβάνεται πως μέσα από τη βαθιά κατανόηση της αρχιτεκτονικής, ο ισραηλινός στρατός πρωτοστατεί σε ένα νέο είδος σύγχρονου αντάρτικου πόλεων. Παρόλαυτά ο Weizman βρήκε τρόπο η αρχιτεκτονική να αντισταθεί. Στο τελευταίο του έργο (Forensic Architecture) χρησιμοποιεί με καινοτόμο τρόπο, αρχιτεκτονικές και οπτικές τεχνολογίες, προκειμένου να αποτελέσουν οι πληγές κάθε κατεστραμμένου από τις εχθροπραξίες κτιρίου, απτές αποδείξεις εναντίον του κράτους ικανές να χρησιμοποιηθούν σαν στοιχεία, για τη διερεύνηση των εγκλημάτων πολέμου και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Vo Trong Nghia
Πρασινίζοντας την πόλη_Βιετνάμ
«Πρασινίζοντας την πόλη», λέγεται το επεισόδιο στο οποίο ο αρχιτέκτονας Vo Trong Nghia επιδιώκει να φέρει πίσω το πράσινο στις πυκνοδομημένες και πνιγμένες από την ατμοσφαιρική ρύπανση πόλεις του Βιετνάμ. Επιπλέον έννοια του είναι να προσφέρει οικονομικά προσιτή στέγαση σε εκείνο το μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που βρίσκεται αποκλεισμένο από την ταχεία ανάπτυξη της χώρας. Μαχητικός υπερασπιστής της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και των παθητικών συστημάτων θεωρεί υποχρέωσή του να συμβάλλει στην ποιοτική, πράσινη, αστική και περιβαλλοντική αναβάθμισή της χώρας του.
"Αρκετές ασιατικές χώρες, δεν διαθέτουν τα απαραίτητα επιστημονικά εργαλεία και την ειδική εκείνη τεχνογνωσία προκειμένου να δημιουργήσουν αρχιτεκτονική κατάλληλη να εναρμονιστεί με το περιβάλλον". Παρόλο που η βιετναμέζικη οικονομία αναπτύσσεται ταχύτατα, ο Nghia αισθάνεται έντονα την ανάγκη να υπερασπιστεί το δικαίωμα των πολιτών στους ελεύθερους δημόσιους ανοιχτούς χώρους, εισάγοντας μπαλώματα άφθονου πρασίνου ανάμεσα σε συνθέσεις δομημένες κυρίως από τσιμέντο, γυαλί και ατσάλι, υλικά τα οποία κυριαρχούν στα αναβαθμισμένα κατά τα άλλα αστικά τοπία της χώρας. Πράσινη πυκνή βλάστηση φυτών και δέντρων ενσωματώνονται στις κατασκευές του και αποτελούν κύρια στοιχεία της αρχιτεκτονικής του σύνθεσης. ο Vo Trong Nighia, του οποίου οι πελάτες δεν είναι αποκλειστικά οικονομικά ευκατάστατοι Βιετναμέζοι, αναζητά διακαώς υποστήριξη προκειμένου να πραγματοποιήσει το όραμά του για μια πόλη-φάρμα που κάθετα αναπτύσσεται.
"Αν ο σημερινός τρόπος σκέψης και άρα δράσης δεν αλλάξει, αργά ή γρήγορα οι άνθρωποι θα καταλήξουν να ζουν σε πυκνοδομημένες από τσιμέντο ζούγκλες". Για τον Nghia τέλος, "αποστολή των σύγχρονων αρχιτεκτόνων σήμερα θα όφειλε κυρίως να αποτελεί η επαναφορά των χώρων πράσινου μέσα στην πόλη".
Kunle Adeyemi
Δουλεύοντας Στο Νερό_Νιγηρία
Το «Δουλεύοντας στο νερό» παρουσιάζει το έργο του Νιγηριανού αρχιτέκτονα Kunle Adeyemi. Ο τελευταίος, με την καινοτόμο κατασκευή πλωτών κτιρίων, απαντά στο άμεσο πρόβλημα στέγασης που προκύπτει εξαιτίας των καταστροφικών πλημμυρών στη Νιγηρία αλλά και των ιδιοκτησιακών ζητημάτων κατοχής της γης, που επηρεάζουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στις παράκτιες πόλεις της Αφρικής (συμπεριλαμβανομένων και των 85.000 κατοίκων της παραγκούπολης Makoko που βρίσκεται στο Λάγος). ο Adeyemi προτείνει την κατασκευή μιας ολόκληρης πλωτής πολιτείας από πολυόροφες κατοικίες, ασφαλείς από την υψηλή παλίρροια, επιτρέποντας στους κατοίκους των παραγκουπόλεων να παραμείνουν εντός της κοινότητάς τους, και ταυτόχρονα να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.
Το αρχιτεκτονικό του γραφείο, το οποίο ιδρύθηκε το 2010 με ταυτόχρονη έδρα στο Λάγος και στο Άμστερνταμ, έχει δημιουργήσει ένα πρωτότυπο μοντέλο, εύκολα οικοδομήσιμο, βιώσιμο και με χαμηλό κόστος κατασκευής που αφορά στην δημιουργία ενός πλωτού κτιρίου (σχολείο της περιοχής στεγάζεται ήδη πιλοτικά και με επιτυχία σε μια τέτοια πλωτή σύνθεση). Όμως, παρόλο που το συγκεκριμένο πλωτό μοντέλο έχει ήδη κερδίσει πολλά βραβεία, ο Adeyemi εξακολουθεί να αγωνίζεται σκληρά προκειμένου να εξασφαλίσει κρατική επιχορήγηση ώστε να προχωρήσει στην περαιτέρω εξέλιξη και τελικά πραγματοποίηση της πρώτης σύγχρονης πλωτής πόλης.
Μερικές εκατοντάδες μίλια μακριά, στο Port Harcourt, ο Adeyemi εργάζεται εντατικά πάνω στην κατασκευή ενός πλωτού ραδιοφωνικού σταθμού ιδιοκτησίας μιας κοινοτικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης. Η κυβέρνηση ωστόσο δείχνει να μην ενδιαφέρεται για την ποιοτική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων των παραγκουπόλεων, αφού επιθυμεί την εξυγίανση της περιοχής μετακινώντας οριστικά τον πληθυσμό της εν λόγο περιοχής.
Ricardo De Oliveirο
Στο τελευταίο επεισόδιο της σειράς, «ο Pedreiro και το Ρυθμιστικό Σχέδιο", μεταφερόμαστε στη Βραζιλία και συναντάμε τον "Pedreirο" κατά κόσμον Ricardo De Oliveirο, ένα πραγματικά ανατρεπτικό αρχιτέκτονα. Παρόλο που αυτοδίδακτος, έχει κατασκευάσει περισσότερα από εκατό σπίτια στην κοινότητα της Rocinha, της μεγαλύτερης favela της Βραζιλίας, που βρίσκεται στο κέντρο του Ρίο ντε Τζανέιρο. Έχοντας αναλάβει και εκπονήσει μια μεγάλη ποικιλία αρχιτεκτονικών μελετών και επιβλέψεων σε ολόκληρη τη favela, συμπεριλαμβανομένου και του σπιτιού του, ο Ricardo διαβεβαιώνει πώς αυτές οι απλές αλλά πλήρως λειτουργικές κατοικίες ικανοποιούν απόλυτα τις κοινωνικές ανάγκες σε συνδυασμό με τον προϋπολογισμό των πελατών του.
Εφαλτήριο για την αναγέννηση του νέου προφίλ της Βραζιλίας αποτελούν 2 μεγάλα αθλητικά γεγονότα, η διεξαγωγή του μουντιάλ ποδοσφαίρου που πραγματοποιήθηκε αυτό το καλοκαίρι καθώς και η επικείμενη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2016. Με αφορμή την πραγματοποίηση αυτών των τεράστιων διοργανώσεων και κατά τη διάρκεια προετοιμασίας των υποδομών της χώρας, μια ομάδα επίλεκτων ειδικών επιστημόνων ανέλαβε να μεταμορφώσει τις φτωχογειτονιές βελτιώνοντας τις συνθήκες διαβίωσης στις favele, μη υπολογίζοντας όμως συχνά την πραγματική απειλή της μεγαλοαστικοποίησης που παραμονεύει.
Ο αρχιτέκτονας του master plan, υπεύθυνος για την ανάπλαση της Rocinha, ασχολήθηκε με την ένταξη των favele στον αστικό ιστό, πολύ πριν δοθεί στην Βραζιλία η ευκαιρία να φιλοξενήσει τα δύο κορυφαία αυτά παγκόσμια αθλητικά γεγονότα. Ο Ricardo De Oliveirο εξηγεί πως η αναμόρφωση τους είναι ζωτικής σημασίας, αφού οι συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων μπορεί και πρέπει να βελτιωθoύν. Απώτερος στόχος του είναι να γκρεμιστούν τα αόρατα κοινωνικά τείχη που περικλείουν τις favele. Ωστόσο, ακόμη και ο ίδιος αρχίζει να αμφισβητεί τα οφέλη από την εγκατάσταση ενός π.χ. εντυπωσιακού συστήματος τελεφερίκ που τραβά την προσοχή, ενώ χιλιάδες κάτοικοι εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση ή την υγειονομική περίθαλψη στις φτωχογειτονιές της εξαθλίωσης και της έλλειψης βασικών αγαθών. Η μάχη για το μέλλον των favele της Βραζιλίας, μόλις ξεκίνησε.
*Η Μάρα Ρηγοπούλου (mara.rigopoulou@gmail.com) είναι Αρχιτέκτων Μηχανικός
0 comments
Το μήνυμα σας