Από το καβούκι στο κουκούλι - Από την αδράνεια στην αποτυχία.













Γράφει η Αγγελική Πλουμά

Πολλοί από μας βλέπουν τους περιώνυμους καλλιτέχνες και ζηλεύουν: «τι καλά που θα ήταν να μπορώ κι εγώ να δημιουργήσω τόσο ωραία πράγματα όσο ο τάδε ή ο δείνα». «Τι καλά που θα ήταν να μπορώ κι εγώ να γράψω ένα best- seller ή να κάνω μια έκθεση με τους πίνακές μου».

Θεωρούμε τους ανθρώπους που τα κατάφεραν πολύ διαφορετικούς από εμάς. Πιστεύουμε ότι δεν τους κυνηγάνε οι ίδιοι δαίμονες και δεν αντιμετωπίζουν τις ίδιες απογοητεύσεις. Πιστεύουμε ότι τα εμπόδια της δημιουργικότητας, μόνο εμείς τα ζούμε τόσο έντονα, είναι αποκλειστικό δικό μας «προνόμιο» ενώ εκείνοι, οι γνωστοί, εκείνοι που τάχουν καταφέρει δεν συνάντησαν κι ιδιαίτερες δυσκολίες.


Το ακούω πολλές φορές από τους ανθρώπους με τους οποίους εργάζομαι. «Αν δεν βαριόμουν» λένε «αν είχα περισσότερο χρόνο…αν δεν είχα τόσες υποχρεώσεις…αν δεν ήμουν τόσο μεγάλος». Και συνεχίζουν «τώρα δεν γίνεται μάλλον τίποτα». Ήρθε κι η κρίση και «χρωμάτισε» ακόμα πιο έντομα αυτό «το τίποτα». «Τώρα με την κρίση…τώρα είναι που ούτε καν αξίζει τον κόπο να το προσπαθήσω».

Κάτι που προτείνω σ` αυτές τις περιπτώσεις -γιατί το έχω βρει προσωπικά πολύ αποτελεσματικό- είναι η ερώτηση: «ποια είναι η αλήθεια». Εννοώ αυτή η βαθιά αλήθεια που όταν τη λέω στον εαυτό μου ξέρω ότι έτσι είναι, δεν αμφιβάλλω. Για παράδειγμα, «τι συνέβαινε όταν ήμουν νεότερος και δεν υπήρχε το εμπόδιο «της ηλικίας». Ή όταν πίστευα ότι δεν υπήρχε κρίση. Ή όταν είχα περισσότερο χρόνο. Τότε προχωρούσα στην δημιουργία αυτού που ήθελα ή πάλι με εμπόδιζε κάτι; Τι με εμπόδιζε τότε και τι με εμποδίζει τώρα πραγματικά; 

Δεν είναι εύκολες ερωτήσεις. Ακόμα δυσκολότερες είναι οι απαντήσεις όταν μπροστά σε όλους μας ορθώνεται η απειλή της αυτοτιμωρίας και της αυτό-κατάκρισης για προηγούμενες επιλογές μας. Αλλά σας λέω ειλικρινά ότι είναι πολύ ανακουφιστικό και απελευθερωτικό όταν μπορέσουμε να δούμε πίσω από το βρώμικο τζάμι των βολικών δικαιολογιών. Όταν μπορέσουμε να διακρίνουμε αυτά που πραγματικά μας μπλοκάρουν. 

Κατ` αρχήν ίσως βοηθάει να σκεφτούμε ότι δεν είμαστε μόνοι ούτε είμαστε οι μόνοι που «φύγαμε από τον δρόμο μας». Πολλοί από αυτούς που θαυμάζουμε έχουν σκοντάψει στα ίδια εμπόδια και μπορούν να μας βοηθήσουν με όσα έμαθαν.




Ο μεγάλος ηθοποιός του Hollywood Henry Fonda, ο πατέρας της Jane Fonda, είχε εξομολογηθεί κάποτε ότι κάθε φορά που έπρεπε να παίξει ένα ρόλο, είτε στο θέατρο είτε στο σινεμά, το στομάχι του ανακατευόταν φριχτά. «Και πως το αντιμετωπίζετε;» τον ρώτησε ο δημοσιογράφος. «Δεν το αντιμετωπίζω» του απάντησε. «Βγάζω τα σωθικά μου και μετά βγαίνω και παίζω». 

Ο Steven Pressfield, πάλι, ένας από τους πιο επιτυχημένους συγγραφείς του καιρού μας («Οι πύλες της φωτιάς» του θεωρείται το πλέον ευπώλητο (best seller) ιστορικό μυθιστόρημα της εποχής μας) αποφάσισε να μοιραστεί την εμπειρία των εμποδίων που συνάντησε στην καλλιτεχνική του διαδρομή και την κατέγραψε σε ένα βιβλίο με τίτλο: «Ο πόλεμος της τέχνης». (εκδόσεις Πατάκης- μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης).


Μιλώντας για το βιβλίο αυτό «ο δικός μας» Κωστής Παπαγιώργης λέει ότι: «Παρόμοια κείμενα γράφονται κατά χιλιάδες στην Αμερική (πώς να γίνετε καλός σύζυγος, πώς να κόψετε το αλκοόλ, πώς να αρέσετε στις γυναίκες, πώς να μεγαλώσετε τα παιδιά σας, πώς να μην πάρετε κατάκαρδα τον χωρισμό σας), με τη διαφορά ότι στην περίπτωση του Pressfield έχουμε έναν συγγραφέα που πέρασε τη μεγάλη δοκιμασία, έπεισε τόσο τους κριτικούς όσο και το κοινό ότι αξίζει, οπότε η δοκιμασία του αναφορικά με τα εσωτερικά εμπόδια λαμβάνει διαστάσεις προσωπικής περιπέτειας που τον οδήγησε σε ένα είδος μύχιας αποκάλυψης..»

O Pressfield ξεκινάει το βιβλίο του με την συγκινητική προτροπή: «Η δημιουργικότητα αποτελεί ένα δώρο στον κόσμο των ανθρώπων. Μη μας στερείτε λοιπόν τη συμβολή σας. Δώστε μας αυτό που έχετε μέσα σας.». Συνεχίζει εικονογραφώντας τους δικούς του δαίμονες «Η βαριεμάρα» λέει «είναι το καθημερινό μου τέμπο, ο εφιάλτης μου. Αλλά στην πραγματικότητα αδρανοποιούμαι γιατί φοβάμαι, φοβάμαι πολύ, φοβάμαι ότι αυτά που γράφω είναι κουταμάρες. Αλλά κατάλαβα ότι όταν φοβάμαι τότε ακριβώς είναι που χρειάζεται να πάω κόντρα στο φόβο. Και να συνεχίζω να γράφω έστω κι αν θεωρώ ότι αυτά που γράφω είναι ελεεινά».


Κάποτε που έκανα ορειβασία ένας έμπειρος οδηγός μου είχε πει κάτι ανάλογο: «Να μην σταματάς ποτέ. Αν θες να φτάσεις στην κορυφή πρέπει να κρατάς το σώμα σου «ζεστό». Αν σταματήσεις ή κάτσεις για λίγο, το χασες. Μπορείς να επιβραδύνεις, να βαδίζεις σημειωτόν, όλοι να σε προσπερνούν, αλλά μην σταματάς. Μην σταματάς μέχρι να βρεις τον ρυθμό σου και να τον ακολουθήσεις». Βρήκα την συμβουλή του πολύτιμη και με εφαρμογή σε πολλά πεδία. Το να μην σταματάμε «μας κρατάει ζεστούς» κι ευθυγραμμισμένους στον δρόμο της δημιουργίας ακόμα κι αν δεν καταφέρνουμε μεμιάς την ποιότητα που θα θέλαμε.

Το επιβεβαιώνει κι ο Γάλλος ζωγράφος του ρομαντισμού Ευγένιος Ντελακρουά: «Οι καλλιτέχνες που επιζητούν τελειότητα στα πάντα είναι εκείνοι που δεν μπορούν να πετύχουν τίποτα.» 

Από την άλλη «όταν καθόμαστε κάθε μέρα να κάνουμε τη δουλειά μας» λέει ο Pressfield «γύρω μας πυκνώνει μια δύναμη…καταλήγουμε μια μαγνητισμένη ράβδος που ελκύει τα μεταλλικά ρινίσματα της δημιουργικότητας μας… Ιδέες έρχονται. Διαπιστώσεις συγκεντρώνονται». Και συνεχίζει «Μη ξεχνάτε… Όσο πιο πολύ τρομάζετε από ένα κάλεσμα ή δουλειά, τόσο πιο σίγουροι νάστε ότι πρέπει να προχωρήσετε.». Ο φόβος, υποστηρίζει, δεν είναι απειλή, δεν είναι εμπόδιο αλλά κάλεσμα, βοήθεια που με κατευθύνει προς τα κεί που χρειάζεται να δουλέψω για να προχωρήσω.

Για τον Pressfield, όλα τα εσωτερικά εμπόδια σκιαγραφούν έναν δαίμονα που λέγεται «αντίσταση». Έναν δαίμονα που τον ψάχνουμε εδώ και εκεί αλλά τελικά είναι τόσο κοντά που μπορούμε να νοιώσουμε την ανάσα του.

«Κάθε ήλιος δημιουργεί σκιά και σκιά της ευφυΐας είναι η Αντίσταση. Όσο ισχυρό είναι το κάλεσμα της ψυχής για την υλοποίηση των στόχων μας, τόσο δραστικές είναι οι δυνάμεις της Αντίστασης που στοιχίζονται απέναντί του. Η Αντίσταση είναι ταχύτερη από τη σφαίρα, ισχυρότερη από την ατμομηχανή, δυσκολότερη στην απεξάρτηση από την κοκαΐνη.»

«Δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε ισοπεδωθεί από την Αντίσταση. Εκατομμύρια άξιοι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, έχουν ηττηθεί πριν από μας. Και ακούστε τη μεγαλύτερη μαλακία: δεν καταλαβαίνουμε καν τι μας βρήκε. Εγώ δεν κατάλαβα. Από την ηλικία των 24 ετών ως τα 32, η Αντίσταση με διαολόστειλε δεκατρείς φορές από την Ανατολική ως τη Δυτική Ακτή και πάλι πίσω, και δεν γνώριζα καν ότι υπήρχε. Αναζήτησα παντού τον εχθρό και απέτυχα να δω ότι βρισκόταν μπροστά στα μάτια μου».

Αν για τον Λεωνίδα τον ήρωα του δικού του μυθιστορήματος, η υπέρτατη πολεμική τέχνη είναι «η περιφρόνηση του θανάτου» για τον Pressfield η υπέρτατη αρετή είναι η πολεμική της αντίστασης, η δράση και η περιφρόνηση της αποτυχίας. 


Με χιούμορ περιγράφει αρκετές δικές του αποτυχίες. Ξεχωρίζω μία που μου φάνηκε κι η πιο εύστοχη: «Η πρώτη επαγγελματική συγγραφική μου δουλειά, έπειτα από προσπάθειες 17 ετών, ήταν το σενάριο μιας ταινίας με τίτλο: Κινγκ Κονγκ 2 – Η επιστροφή. Μαζί με τον τότε συνεργάτη μου, Ρον Σούσετ  - ευφυέστατο σεναριογράφο και παραγωγό που έκανε επίσης και τα Άλιεν και Ολική Επαναφορά - στρωθήκαμε για τα καλά και γράψαμε το σενάριο. Το λατρέψαμε. Ήμασταν σίγουροι για την επιτυχία. Ακόμα και αφού είδαμε την ταινία, ήμασταν σίγουροι ότι θα έσπαγε ταμεία. Καλέσαμε όσους ξέραμε στην πρεμιέρα, και μάλιστα ενοικιάσαμε και το διπλανό μαγαζί για το πάρτι μετά το θρίαμβο. «Να έρθετε νωρίς» προειδοποιήσαμε τους φίλους μας. «Το μαγαζί θα είναι τίγκα».

Κανείς δεν εμφανίστηκε…Στην αίθουσα οι φίλοι μας υπέμειναν τη ταινία σιωπηλοί και εμβρόντητοι. Όταν άναψαν τα φώτα το 'βαλαν στα πόδια σαν κατσαρίδες μέσα στη νύχτα. Την επόμενη μέρα ήρθε η κριτική...
«…Ελπίζουμε τα ονόματα των συντελεστών να μην είναι τα πραγματικά τους ονόματα, για το καλό των γονιών τους»…Πάντως συνέχισα να ελπίζω…Μπορεί να μη πήγε καλά στα αστικά κέντρα, αλλά θα πήγαινε καλά στα προάστια. Οδήγησα ως ένα multiplex στο Εντζ Σίτυ. Στην προθήκη με τα ποπ-κορν ήταν ένας νεαρός. «Τι λέει το Κινγκ- Κονγκ 2», ρώτησα. Γύρισε και τους δύο αντίχειρες προς τα κάτω. «Ασ` το δικέ μου. Μάπα»

Ένοιωθα κομμάτια. Να 'μαι λοιπόν, σαράντα δύο ετών, χωρισμένος, χωρίς παιδιά, έχοντας παρατήσει όλες τις φυσιολογικές ανθρώπινες ασχολίες για να κυνηγήσω το όνειρο να γίνω συγγραφέας. Τώρα είχα βάλει επιτέλους το όνομά μου σε μια μεγάλη παραγωγή και τι συνέβη; Είμαι ένας χαμένος, μια απάτη. Η ζωή μου είναι άχρηστη, το ίδιο κι εγώ.

Ο φίλος μου Τόνυ Κεπλμαν με συνέφερε όταν με ρώτησε αν σκεφτόμουν να τα παρατήσω. Όχι διάολε!!! «Τότε να νοιώθεις ευτυχισμένος. Είσαι κει που ήθελες, έτσι δεν είναι; Εντάξει τώρα τρως μερικές γροθιές. Είναι το τίμημα επειδή βρίσκεσαι στο ρινγκ κι όχι στην εξέδρα. Κόψε τα παράπονα και να σαι ευγνώμων»

Και τότε κατάλαβα ότι ήμουν επαγγελματίας. Ακόμα δεν είχα μια επιτυχία. Αλλά είχα μια πραγματική αποτυχία».

H Julia Cameron στη δική της εκδοχή για τα εμπόδια που παρουσιάζει στο βιβλίο της «Ο δρόμος του καλλιτέχνη» φαίνεται να συμφωνεί και να συμπληρώνει πως η ενεργοποίηση κι η δράση κόντρα στην αντίσταση μπορεί να σε κάνει κακό καλλιτέχνη αλλά.. «Με την προθυμία να είστε κακός καλλιτέχνης, έχετε την πιθανότητα να εξελιχθείτε, και ίσως, με τον καιρό, να γίνετε και πολύ καλός.»



Η αποτυχία όντως φαίνεται να είναι πιο βοηθητική από την αδράνεια. Αδράνεια που πολλές φορές π.χ. για τους συγγραφείς δεν εκφράζεται μόνο με χουζούρι ή ύπνο αλλά με συνεχή, μόνιμο διάβασμα, σε σημείο που το διάβασμα γίνεται εθισμός. Μοιάζει, λέει η Cameron, σαν να θέλεις να γίνεις μάγειρας αλλά να αναλώνεις τη ζωή σου στο να δοκιμάζεις αποκλειστικά και μόνο τα φαγητά των άλλων. Όσο και χρήσιμη να ναι αυτή «η εκπαίδευση» κάποια στιγμή απαιτείται να σηκωθείς και να τολμήσεις να «μαγειρέψεις το δικό σου φαγητό».

Άνθρωποι γνωστοί, άνθρωποι που θαυμάζουμε, εξαίσιοι δημιουργοί, φοβούνται, δειλιάζουν κι ανακατεύονται μπροστά στον λευκό καμβά, την άγραφη σελίδα και την άδεια σκηνή. Αλλά μπαίνουν στο ρινγκ και τρώνε μπουνιές. Βγαίνουν στη σκηνή και αντιμετωπίζουν την σιγή την ώρα του χειροκροτήματος. Και κάνουν ένα μικρό ή ένα μεγάλο βήμα τόλμης. Κι άλλο ένα. Ξανά και ξανά. Μέχρι να νοιώσουν ότι προχωράνε και γίνονται έστω και λίγο καλύτεροι. Ότι εξελίσσουν αυτό που ξέρουν, αυτό που είναι η αλήθεια τους, αυτό που τους ενθουσιάζει στη ζωή. Και από κεί που βρίσκονται τώρα μας γνέφουν, «κουνήσου, σήκω από την εξέδρα κι έλα. Αξίζει τον κόπο». 

Πηγές
1. Ο πόλεμος της τέχνης – Steven Pressfield, εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση – Αντώνης Καλοκύρης

2. Ο δρόμος του καλλιτέχνη – Julia Cameron - -Τα μυστικά της δημιουργικής ζωής» - "The Artist's Way" Μετάφραση Μάνος Νομικός Εκδόσεις Εσοπτρον

3. http://www.newsage.gr/politismos/vivlia/kritiki-vivlion/7850-julia-cameron-o-dromos-tou-kallitexni-ta-mystika-tis-dimiourgikis-zois-the-artist-s-way

4. Ο πόλεμος της τέχνης – Κριτική από τον Κωστή Παπαγιώργη http://www.lifo.gr/mag/columns/4515

5. Με τον τρόπο της Πεταλούδας – Αγγελική Πλουμά (υπό έκδοση)