Η εξομολογητική συνέντευξη της Μαρίας Κάλλας στον Άγγλο μουσικοκριτικό Derek Prouse το 1961 είναι περισσότερο ένας μονόλογος.

Γράφει η Αιμιλία Πανταζή

Η μοναδική φωτοσκίαση της φωνής της, η εντυπωσιακή δυνατότητα να διεισδύει κάθε νότα, κάθε μουσική φράση σε οποιαδήποτε λεπτομέρεια της ψυχολογικής κατάστασης των ηρωίδων που ερμήνευε, η ανεπανάληπτη δραματικότητα, η εκφραστικότητα κάθε πτυχής του σώματός της, όλα τόνιζαν τη μοναδικότητα και την προσωπικότητα μιας αξέχαστης ντίβας της όπερας.

Έγραφε ο Π.Π. Παζολίνι γι αυτήν: «Η ευφορία εκρήγνυται πάνω σε εκείνα τα τζάμια στο σκοτάδι. Αλλά μια τέτοια ευφορία που σε κάνει να τραγουδάς με τη φωνή σου είναι μια επιστροφή από το θάνατο. Για μένα υπάρχει ένα κενό στο σύμπαν, ένα άνοιγμα στο σύμπαν, και συ τραγουδάς από εκεί.»

Η Μαρία Κάλλας έχει ήδη ολοκληρώσει τη μεγάλη δεκαετία της Σκάλας, όνειρο για κάθε λυρικό καλλιτέχνη. Στο θέατρο αυτό γνώρισε τις πιο μεγάλες της επιτυχίες, σαν αδιαφιλονίκητη βασίλισσά του επί σειρά ετών. Τόσκα, Μήδεια, Τραβιάτα, Νόρμα. Τα πρώτα σημάδια φωνητικής κόπωσης έχουν ήδη εμφανιστεί την περίοδο που έδωσε συνέντευξη στον Άγγλο μουσικοκριτικό Derek Prouse το 1961.  Το κείμενο δημοσιεύτηκε σε τρεις συνέχειες στην εφημερίδα «The Sunday Times» (19, 27 Μαρτίου και 2 Απριλίου 1961). Ακολουθεί μέρος αυτής.

«Προσπαθώ πάντοτε να είμαι αντικειμενική με τον εαυτό μου και με τη δουλειά μου. Μπορώ να σας πω, με κάθε εντιμότητα πιστεύω, ότι είμαι η πιο αυστηρή από τους κριτικούς μου.» 

Η λατρεία της για τον κόσμο της μουσικής…

«Μέσα στον κόσμο της μουσικής όπου ζω ανακάλυψα ότι όσο περισσότερα μαθαίνεις τόσο συνειδητοποιείς πόσο λίγα ξέρεις. Αν αγαπάς αληθινά τη μουσική, δεν μπορείς παρά να σταθείς ταπεινά απέναντι στις απέραντες δυνατότητές της και να παραδεχθείς ότι οι περιορισμένες δυνάμεις σου θα σε εμποδίζουν πάντα να την υπηρετείς με τον τρόπο που θα ήθελες. Κι ας σημαίνει αυτό ίσως ότι ποτέ δεν θα γνωρίσεις μια σταθερή και διαρκή ευτυχία… … Θεωρώ τον εαυτό μου, πάνω απ' όλα, μουσικό. Για μένα η μουσική είναι το ωραιότερο πράγμα στον κόσμο. Κι όταν κατορθώνεις να υπερβείς ορισμένες δυσκολίες με ένα τόσο εύθραυστο όργανο, όπως η φωνή, νιώθεις μια ικανοποίηση τόσο πηγαία που μοιάζει να αναδύεται μέσα από την ίδια την ψυχή σου.»

Ειλικρινής και απαισιόδοξη η τελειότητα;

«Δεν θα ήθελα να αρχίσω τη συζήτησή μας σε έναν τόνο απαισιοδοξίας. Φαντάζομαι όμως πως θα έχετε διαπιστώσει ότι οι πιο ειλικρινείς καλλιτέχνες είναι εκ φύσεως απαισιόδοξοι. Δεν ξεφεύγω από αυτόν τον κανόνα. Αλλά η τελειότητα είναι ακριβώς αυτό που συνεχώς αμφισβητείται σε μας τους τραγουδιστές, εξαιτίας αυτής καθαυτής της φύσης του οργάνου, δηλαδή της φωνής, που χρησιμοποιούμε για να εκφραστούμε. Μου έχει συμβεί κάποτε να γυρίσω σπίτι μετά από μια παράσταση -και ενώ είχα καταχειροκροτηθεί- και να αρχίσω να κλαίω πικρά γιατί δεν είχα κατορθώσει, το ήξερα, να υπηρετήσω τις προθέσεις του συνθέτη έτσι όπως τις ένιωθα. Ίσως να είχα κάνει μερικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά αυτά τα βήματα με έκαναν να συνειδητοποιήσω πόσο πιο μακριά πρέπει κανείς να πάει.»

Τι χρειαζόταν για να δώσει τον καλύτερό της εαυτό σε μια παράσταση…

«Έχεις ανάγκη από ψυχική ηρεμία. Να ξέρεις ότι το κοινό θα είναι πάντοτε μαζί σου και ότι αν κάποιο βράδυ δεν είσαι στις καλύτερες στιγμές σου, θα δείξει κατανόηση και θα σε αγαπάει πάντα. Αν όμως -κι αυτό μου έχει συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν- γίνεις ένα παιχνίδι στα χέρια ανθρώπων που δεν συμπάσχουν μαζί σου, που δεν μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα, τότε τι γίνεται; Η φωνή σου είναι πάντα εκεί, ίσως μάλιστα καλύτερη από ποτέ, αλλά το πνεύμα και το σώμα σου αρνούνται να τραγουδήσουν. Και αν σε αναγκάσουν να τραγουδήσεις, τότε νιώθεις καταδικασμένη, φυλακισμένη. Τότε κάθε χαρά έχει χαθεί».

Ο αγαπημένος της ρόλος;

«Η Νόρμα. Όποτε την ερμηνεύω είμαι ευτυχισμένη. Είναι ο αγαπημένος μου ρόλος. Νομίζω ότι της μοιάζω. Είναι πολύ υπερήφανη για να δείξει τα πραγματικά της αισθήματα αλλά στο τέλος υποκύπτει. Μια γυναίκα που δεν αισθάνεται κακία ούτε νιώθει αδικημένη από δυσμενείς καταστάσεις, τις οποίες, εν τέλει, έχει προκαλέσει η ίδια.»

Είναι περήφανη για τον τίτλο: Πριμαντόνα, ακόμη κι αν κάποιοι την έχουν κατηγορήσει. Τι σημαίνει αυτό;

«Στην πραγματικότητα, η λέξη προσδιορίζει πολύ απλά την "πρώτη κυρία" του θιάσου, την πρωταγωνίστρια. Τίποτε λοιπόν δεν δικαιολογεί τη χρήση φράσεων που ακούμε σήμερα, όπως "συμπεριφέρεται σαν πριμαντόνα", όπου η ιδιότητα αυτή συνδέεται με τα καπρίτσια.»... 

«Όσο υπάρχει η όπερα, θα υπάρχει πάντα θέση για μια αληθινή πριμαντόνα. Η θέση της πριμαντόνας σε ένα θίασο δημιουργεί τεράστιες ευθύνες, γιατί απαιτεί, μεταξύ άλλων, μεγάλη πειθαρχία• η πριμαντόνα πρέπει να αποτελεί πρότυπο πειθαρχίας και ακρίβειας.»

Η γυναίκα πίσω από την καλλιτέχνιδα.

«Αυτή η γυναίκα δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί. Στην παρούσα φάση της ζωής μου μπορώ μάλιστα να πω ότι προσπαθώ να ανακαλύψω εκ νέου τον εαυτό μου, να απαλλαγώ από την παραμορφωμένη εικόνα που άλλοι επιχείρησαν να επιβάλουν.

Πάντοτε αγωνίστηκα για να ζήσω σαν μια κανονική ανθρώπινη ύπαρξη αλλά είχα την ατυχία να περιτριγυρίζομαι από ανθρώπους που έκαναν τα πάντα για να με εμποδίσουν. Πολλές φορές μου συνέβη να βρεθώ σε καταστάσεις που ήταν τεχνητά διογκωμένες από το περιβάλλον μου και να αναρωτηθώ: "Προς τι όλη αυτή η φασαρία;". Είναι παράδοξο, αλλά σήμερα, στην κορυφή μιας καριέρας που μπορώ να θεωρήσω λαμπρή και που μου έφερε μεγάλη φήμη, κοιτάζω ακόμη γύρω μου και αναρωτιέμαι: "Τι συμβαίνει; Πού είναι η αλήθεια; Ποια είναι η πραγματικότητα;".

Υπάρχουν στιγμές που θέλει να το βάλει στα πόδια ή να ρωτήσει: «Τι θέλετε από μένα; Δεν είμαι πάρα μια ανθρώπινη ύπαρξη που επιζητεί απλώς να ακολουθεί το ένστικτό της. Γιατί η εργασία μου είναι κυρίως ένστικτο. Κι αυτό το ένστικτο είναι η πολύτιμη πηγή που κάθε καλλιτέχνης οφείλει να προστατεύσει, με όλες τις δυνάμεις του, και να διατηρήσει αμόλυντη.»

«Η φωνή είναι ένα όργανο που μπορεί να σε προδώσει ανά πάσα στιγμή», κι αυτό είναι ικανό να την κάνει δυστυχισμένη…

«Ένα παράδειγμα: οι εφημερίδες έγραψαν πρόσφατα ότι έφυγα οργισμένη από ένα καμπαρέ του Μόντε Κάρλο επειδή ανήγγειλαν μια χορεύτρια ως την "Κάλλας του στριπτίζ". Στην πραγματικότητα, έφυγα γιατί το θέαμα ήταν πληκτικό. Αλλά οι εφημερίδες όλου του κόσμου θεώρησαν το γεγονός αυτό πιο σημαντικό από ό,τι η πρεμιέρα, για παράδειγμα, του "Πολύευκτου". Τόσο πολύ έχουμε χάσει την αίσθηση των αξιών.»

Η Μαρία Κάλλας θέλει να περπατήσει…

«Όταν βγαίνω να περπατήσω, δεν θέλω να έχω συνεχώς επίγνωση ότι είμαι η τραγουδίστρια Κάλλας. Η Κάλλας; Μάλιστα, τραγούδησε, έχει ταλέντο, αλλά, για τ' όνομα του Θεού, αφήστε την να περπατήσει στο δρόμο σαν ένας κανονικός άνθρωπος. Για την ψυχική μας ισορροπία, για την ποιότητα του τραγουδιού μας, έχουμε ανάγκη από μια ατμόσφαιρα χαλάρωσης, χωρίς εντάσεις. Για να μπορέσει ένας καλλιτέχνης να δώσει το μέγιστο των δυνατοτήτων του οφείλει να βρίσκεται σε άμεση σχέση με την καθημερινή πραγματικότητα, πρέπει συνεχώς να γεμίζει τις μπαταρίες του, να ανανεώνεται, να βρίσκει την αίσθηση της προοπτικής.»

Μπορεί να διατηρήσει την ψυχραιμία της σε μια τέτοια ατμόσφαιρα;

«Εγώ ναι, αλλά το υποσυνείδητό μου δεν μπορεί. Κι αυτό είναι το χειρότερο».

Πότε αντιλήφθηκε τη μουσική της κλίση;

«Η μητέρα μου το κατάλαβε. Και με ώθησε στο τραγούδι. Με θεωρούσαν παιδί θαύμα, και στη Νέα Υόρκη είχα διακριθεί σε πολλούς ραδιοφωνικούς διαγωνισμούς. Το 1937 ήλθαμε στην Ελλάδα και γράφτηκα, στην αρχή, στο Εθνικό Ωδείο, όπου η Μαρία Τριβέλλα μου έκανε μαθήματα τραγουδιού. Δίδασκε με τη γαλλική μέθοδο - η φωνή μέσα στη μάσκα. Το 1939, με την παρότρυνση της μητέρας μου, άλλαξα ωδείο και φοίτησα σε αυτό που δίδασκε η Ελβίρα ντε Ιντάλγκο. Ήταν μια μεγάλη τραγουδίστρια και της οφείλω πολλά.»... 

 «Με τους καθηγητές μου συνέβαινε  ένα είδος παιχνιδιού. Μάντευα αυτό που ήθελαν να μου πουν πριν ανοίξουν το στόμα τους.  Ήμουν σαν ένα σφουγγάρι. Κι ακόμη είμαι. Αλλά εμείς τα σφουγγάρια έχουμε το μειονέκτημα να απορροφούμε τα πάντα, και τα καλά και τα κακά, κι αυτά τα τελευταία είναι δύσκολο να τα αποβάλεις στη συνέχεια. Κυρίως αν είναι ελαττώματα που ρίζωσαν βαθιά όταν ήταν κανείς νέος.»

Πολύ απλά… αγαπά!

«Όταν είσαι νέος, θέλεις να σπρώξεις τη φωνή σου στο μάξιμουμ, χαίρεσαι να τραγουδάς. Αυτό δεν έχει καμιά σχέση με φιλοδοξίες ή μεγαλομανίες, ή με όλα αυτά τα αυθαίρετα πράγματα που έχουν γραφεί για μένα. Αγαπάς, πολύ απλά, τη δουλειά σου. Αυτό το υπέροχο, άπιαστο πράγμα που είναι η μουσική, και που εκφράζεται μέσα από το πιο εύθραυστο όργανο, τη φωνή.»

Η προετοιμασία βρίσκεται στο μυαλό της…

«Ακόμη και σήμερα, μερικοί εξακολουθούν να μιλούν για τις φοβερές προσπάθειες που καταβάλλω, για τη σκληρή δουλειά που επιβάλλω στον εαυτό μου για να προετοιμάσω κάθε ρόλο. Στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι ασκούμαι πολύ λιγότερο από ό,τι άλλες τραγουδίστριες. Η προετοιμασία που κάνω είναι κυρίας στο μυαλό μου, και δεν συνίσταται στην ατέρμονη επανάληψη ασκήσεων για να επιτύχω ένα αποτέλεσμα, στο οποίο, για να φτάσεις, αρκούν λίγα λεπτά δουλειάς στην κατάλληλη πνευματική και ψυχική διάθεση».