Πόσα άλογα στο καπό έχει το IQ σου;
Γράφει η Γεωργία Λινάρδου
Ατόπημα. Ξέχασα να ρωτήσω τον Αλέξανδρο Παπανδρέου, αντιπρόεδρο της ελληνικής MENSA κατά τη διάρκεια της συνέντευξη μας για το Storie Umane, αν η «χαζομάρα» μπορεί να μετρηθεί, αν η «βλακεία» μπορεί να μετρηθεί, αν το «παράλογο» έχει ένα δικό του IQ έστω με το πρόσημο (-) μπροστά.
Για την ευφυΐα πάντως μου έδωσε επαρκής απαντήσεις. Ίσως και να το πάω διά της ατόπου απαγωγής, ώστε κι εγώ να δώσω τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που δεν του έκανα…
Τι σημαίνει ευφυΐα και πώς αναγνωρίζεται;
«Η ευφυΐα είναι το αποτέλεσμα του συνόλου των νοητικών διεργασιών που επιτελούνται στον εγκέφαλο, και επομένως η διάγνωση της γίνεται μέσα από κάποιες δοκιμασίες οι οποίες εξετάζουν την αναλυτική, συνθετική και επαγωγική ικανότητα του νου. Συγκεκριμένα, το τεστ της MENSA χρησιμοποιεί πρότυπα (patterns) τα οποία εκφράζονται μέσα από ακολουθίες σχηματικών παραστάσεων και απαιτεί το συνυπολογισμό κάποιων παραμέτρων όπως το χρώμα, το σχήμα και το μέγεθος σε συνδυασμό με κάποιες “πράξεις” όπως η περιστροφή, η ολίσθηση και η υπέρθεση. Ο στόχος είναι η αναγνώριση και εφαρμογή του συγκεκριμένου προτύπου, ενώ συνειδητά δεν υπάρχουν αλφαριθμητικοί χαρακτήρες έτσι ώστε το τεστ να είναι ανεξάρτητο γνωστικού επιπέδου και εκπαίδευσης».
Πόση αξία έχει η μέτρηση του IQ;
«Η μέτρηση του IQ έχει την αξία που της δίνει ο καθένας ξεχωριστά. Η αντιληπτική ικανότητα είναι απλώς ένα χαρακτηριστικό. Όπως κάποιος μετράει το ύψος και το βάρος του, έτσι μπορεί να μετρήσει και το νοητικό του πηλίκο. Τα ψυχομετρικά εργαλεία προσφέρονται για να ανακαλύψουμε τις δυνατότητες μας. Αυτό δεν υποδηλώνει απαραίτητα ότι τις αξιοποιούμε. Η μέτρηση αποτελεί απλώς ένα πρώτο βήμα ενώ ο απώτερος στόχος πρέπει να είναι η γαλούχηση των δυνατοτήτων αυτών ώστε να γίνουν ικανότητες. Ο υψηλός δείκτης IQ είναι σημαντικός μόνο όταν κάποιος τον αξιοποιεί, ακριβώς όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του. Για παράδειγμα, σημαντικό για κάποιον γίνεται το ύψος του όταν παίζει μπάσκετ. Με τον ίδιο τρόπο σημαντική γίνεται και η αντιληπτική ικανότητα, για κάποιον που αξιοποιεί την διαφορετική οπτική που του προσφέρει απέναντι στα πράγματα. Η μέτρηση του IQ είναι σαν τη δυναμομέτρηση του αυτοκινήτου. Σου λέει πόσα άλογα έχεις στο καπό. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι κάποιος με Ferrari δε μπορεί να πηγαίνει με 80 και κάποιος με Datsun να πηγαίνει με 100. Ο καθένας μας, ανάλογα με τον τρόπο που επιλέγει να προσδιοριστεί απέναντι στα χαρακτηριστικά που έχει πάρει από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής, δείχνει τι θεωρεί σημαντικό και τι όχι».
Συναισθηματική νοημοσύνη, τεχνολογική νοημοσύνη…;
«Η νοημοσύνη είναι μία και απλώς εμείς την τεμαχίζουμε σε κομμάτια, στην προσπάθεια μας να την κατανοήσουμε. Το ίδιο κάναμε και με την επιστήμη και δημιουργήθηκε η εντύπωση πως η φυσική, η χημεία, η βιολογία και η ιατρική είναι ξεχωριστές μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι. Εμείς διαχωρίσαμε αυτά τα γνωστικά πεδία για να αντιμετωπίσουμε την αδυναμία μας να διαχειριστούμε το όλον και τώρα προσπαθούμε να τα ενοποιήσουμε πάλι. Ακριβώς με τον ίδιο τρόπο η νοημοσύνη έχει διαφορετικές εκφάνσεις όταν εστιάζει σε διαφορετικά αντικείμενα. Η νοημοσύνη πάντως στέκεται ένα επίπεδο κάτω από την ευφυΐα, εφόσον λειτουργεί με γραμμικό τρόπο και μεταχειρίζεται σταθερούς κανόνες οι οποίοι έχουν εφαρμογή σε ένα σαφώς ορισμένο πλαίσιο. Από την άλλη η ευφυΐα λειτουργεί μη γραμμικά και μας προσδίδει την ικανότητα εκμάθησης και προσαρμογής σε ασαφή περιβάλλοντα. Αυτός είναι και ο διαχωρισμός που κάνουμε, στον τομέα των αλγορίθμων, ανάμεσα σε συστήματα που επιτελούν νοητικές διεργασίες με τη χρήση κανόνων (Τεχνητή Νοημοσύνη) και σε προσαρμοζόμενα συστήματα με δυνατότητα εκμάθησης (Υπολογιστική Ευφυΐα). Αυτός είναι και ο διαχωρισμός ενός έξυπνου και ενός ευφυούς. Ο έξυπνος σκέφτεται γραμμικά και μπορεί να κινηθεί με άνεση σε ένα γνωστό περιβάλλον με τη σωστή χρήση κανόνων, ενώ ένας ευφυής έχει αναδρομικό τρόπο σκέψης που του επιτρέπει να προσαρμοστεί σε οποιοδήποτε περιβάλλον».
Αποτελεί ένα είδους «κλισέ» ή «ταμπού» το IQ;
«Το IQ αποτελούσε μέχρι πρόσφατα ταμπού. Ο άνθρωπος έχει εκ φύσεως το φόβο όσων δε μπορεί να κατανοήσει, και ως εκ τούτου έχει την τάση να ισοπεδώνει τη διαφορετικότητα και να περιθωριοποιεί όσους απέχουν από το στατιστικό μέσο όρο. Η κοινωνία, ως μέση έκφραση των ατόμων που την απαρτίζουν, αμύνεται απέναντι στην ευφυΐα, η οποία είναι εξ ορισμού, λόγω του μη γραμμικού τρόπου έκφρασης της, απρόβλεπτη και συνεπώς ανεξέλεγκτη. Η κοινωνία, όπως και κάθε άλλο σύστημα, υπόκειται στο νόμο της αδράνειας και εμφανίζει αντίδραση απέναντι σε κάθε δράση που προσπαθεί να την αλλάξει ριζικά. Αυτός ο επαναπροσδιορισμός οδηγεί σε ένα νέο σημείο ισορροπίας το οποίο είναι άγνωστο, γεγονός που προκαλεί την αντίδραση ατόμων που δεν έχουν αναπτύξει ικανότητα προσαρμογής σε ασαφή περιβάλλοντα. Για να το πω απλά, πάντα θα χρειάζεται μια κρίσιμη ενέργεια για να υπερκεράσει την αδράνεια που προκαλεί το ριζικά νέο. Πάντα θα στοχοποιείται οτιδήποτε σπάει τον κύκλο της ρουτίνας μας και οδηγεί στην ασάφεια, όπως πάντα θα είναι εγγενώς επικίνδυνη η ευφυΐα για το στάσιμο χαρακτήρα που έχει μια κοινωνία. Αυτός είναι ο λόγος που η κοινωνία κινείται με τόσο αργά βήματα και αδυνατεί να αφομοιώσει τις τεχνολογικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβολές του περιβάλλοντος. Αυτός είναι και ο λόγος που άνθρωποι που αποτέλεσαν φάρους για την ανθρωπότητα δεν εκτιμήθηκαν από την κοινωνία τους, παρά μόνο εφόσον αφομοιώθηκε η συνεισφορά τους στην καθημερινότητα μας. Γι’ αυτό και προτιμάμε να προβάλλουμε πιο εύπεπτα πρότυπα, που αντικατοπτρίζουν τις επιθυμίες της μάζας∙ πρότυπα τα οποία χάνονται με τη φθορά της κοινωνίας και αλέθονται στο πέρασμα του χρόνου. Η κοινωνία έθεσε ένα πλασματικό πρόβλημα έτσι ώστε να κρύψει ένα πραγματικό. Έθεσε, ως προπέτασμα, το πρόβλημα του κοινωνικού στιγματισμού και της ρατσιστικής αντιμετώπισης απέναντι στα άτομα που απέχουν του μέσου όρου, στρεβλώνοντας την έννοια του ίσου με αυτή του ίδιου. Μετέτρεψε την ισότητα σε ταυτότητα και κατάφερε να ενοχοποιήσει τη διαφορετικότητα. Ασχολούμαστε περισσότερο πλέον με το αν κάποιος θα χαρακτηριστεί χαρισματικός παρά με το εάν είναι. Ασχολούμαστε με την ταμπέλα που θα του βάλουμε και όχι με το πώς θα αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες του ή θα απευθυνθούμε στις ανάγκες του. Οι διαφορετικές δυνατότητες και ανάγκες του καθενός είναι κάτι υπαρκτό, οι ταμπέλες που αρεσκόμαστε να βάζουμε είναι κάτι επίκτητο και πλασματικό. Η ισότητα εξασφαλίζει ίσες ευκαιρίες για όλους. Η ταυτότητα επιβάλλει ίδια, άκαμπτη, αντιμετώπιση προς διαφορετικούς αποδέκτες. Το IQ αποτελούσε μέχρι πρόσφατα ταμπού, οπότε μάλλον αντιδιαμετρικά αντίθετο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από κλισέ».
Ένας άνθρωπος που είναι κακός στα μαθηματικά, μπορεί να διαθέτει υψηλό IQ και για ποιον λόγο;
«Τα μαθηματικά είναι δομημένα πάνω σε λογικές πράξεις και για αυτό το λόγο συνηθίζεται άνθρωποι με έφεση στους λογικούς συλλογισμούς να έχουν καλές επιδόσεις τόσο στα μαθηματικά όσο και στα τεστ IQ. Παρόλα αυτά η αντίληψη πάνω στα μαθηματικά, σαν γνωστικό πεδίο που είναι, είναι άμεση συνάρτηση και του τρόπου διδασκαλίας τους. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με υψηλό IQ που δεν έχουν καμία σχέση με τα καθαρά μαθηματικά αλλά έχουν έφεση στη μουσική, στη ζωγραφική ακόμα και στη γλωσσολογία. Μέσα σε όλα αυτά τα αντικείμενα όμως ενυπάρχουν οι μαθηματικές έννοιες και ενδεχομένως μέσα από συνδυαστική εκμάθηση να μπορούσαν να αποκτήσουν μια καλύτερη σχέση και με τα καθαρά μαθηματικά».
Ένας άνθρωπος που είναι κακός στα μαθηματικά, μπορεί να διαθέτει υψηλό IQ και για ποιον λόγο;
«Τα μαθηματικά είναι δομημένα πάνω σε λογικές πράξεις και για αυτό το λόγο συνηθίζεται άνθρωποι με έφεση στους λογικούς συλλογισμούς να έχουν καλές επιδόσεις τόσο στα μαθηματικά όσο και στα τεστ IQ. Παρόλα αυτά η αντίληψη πάνω στα μαθηματικά, σαν γνωστικό πεδίο που είναι, είναι άμεση συνάρτηση και του τρόπου διδασκαλίας τους. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με υψηλό IQ που δεν έχουν καμία σχέση με τα καθαρά μαθηματικά αλλά έχουν έφεση στη μουσική, στη ζωγραφική ακόμα και στη γλωσσολογία. Μέσα σε όλα αυτά τα αντικείμενα όμως ενυπάρχουν οι μαθηματικές έννοιες και ενδεχομένως μέσα από συνδυαστική εκμάθηση να μπορούσαν να αποκτήσουν μια καλύτερη σχέση και με τα καθαρά μαθηματικά».
Μπορούμε να καταλάβουμε αν η νόηση μας λειτουργεί… τέλεια;
«Όλοι αντιλαμβανόμαστε, κατά το δυνατό, και δημιουργούμε μια υποκειμενική πραγματικότητα για να μοντελοποιήσουμε αυτά που κάνουμε κτήμα μας. Εκ των πραγμάτων δεν υπάρχει απόλυτη αντίληψη και πάντοτε η νόηση θα υπόκειται σε τελεολογία. Η πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, είναι μόνο μια συνάρτηση, μια στρέβλωση, της αλήθειας και η προσπάθεια μας περιορίζεται στο να ορίσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τις παραμέτρους έτσι ώστε να διανύσουμε μεγαλύτερο μέρος του ελικοειδούς που οδηγεί στην αλήθεια αυτή. Οι γνώσεις μας, επεξεργασμένες από τη νόηση μας, ζωγραφίζουν γραμμές και η αλήθεια προβάλει πάνω τους την πραγματικότητα μας. Όσο περισσότερες και ακριβέστερες είναι οι γνώσεις μας, τόσο καλύτερα προσεγγίζουν και την αλήθεια. Η πραγματικότητα εξαρτάται από την υποκειμενική αντίληψη και τη γνώση του καθενός ενώ αποτελεί μια λειψή εκδοχή, ένα μοντέλο της αλήθειας. Η πραγματικότητα που αντιλαμβάνεται ο καθένας μας είναι απλώς ένα αποτέλεσμα της τροφοδότησης του εγκεφάλου με δεδομένα. Για να μετατρέψουμε τα δεδομένα που προσλαμβάνουμε, ο καθένας μας με τα δικά του εποπτικά μέσα, σε πληροφορία τα περνάμε μέσα από προσωπικά φίλτρα και διαδικασίες που αντικατοπτρίζουν ένα συνονθύλευμα των γνώσεων και των αναγκών μας. Προβάλλουμε τους φόβους και τις ελπίδες μας επάνω σε κάτι απόλυτο και αποκομίζουμε κάτι σχετικό. Η αδυναμία πλήρους κατανόησης του κόσμου από τον άνθρωπο αποδείχθηκε, αρχικά, μέσα από τη φυσική με την αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg, και αργότερα, μέσα από τα μαθηματικά, από το θεώρημα της μη πληρότητας του Gödel. Ως συμπέρασμα λοιπόν όλοι καταλαβαίνουμε κατά το δυνατό, εφόσον απόλυτη νόηση δεν υπάρχει».
Ένας άνθρωπος για να καταλάβει τον εαυτό του ή την ζωή του, πρέπει να είναι ευφυής;
«Η ενδοσκόπηση έχει ως βασική προϋπόθεση να είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τον εαυτό σου. Να μπορέσεις να αποστασιοποιηθείς από τη συνάφεια των κοινωνικών συναναστροφών και να μείνεις μόνος με σένα. Να αφουγκραστείς τις επιθυμίες, τους φόβους και τις ανάγκες σου και να μη ντραπείς ή φοβηθείς να τα αποδεχτείς και να τα κρίνεις. Ο δρόμος αυτός είναι δύσκολος και επίπονος, γιατί σε βάζει να αμφισβητήσεις τις a priori θεμελιακές αρχές, πάνω στις οποίες στηρίζεται το εσωτερικό σημείο ισορροπίας σου, και να το μετατοπίσεις. Αυτός όμως είναι και ο μοναδικός δρόμος ο οποίος φέρνει κάθαρση και οδηγεί στην πραγματική ευτυχία. Αν βοηθάει να είσαι ευφυής; Βοηθάει να μπορείς να διαχειριστείς την ανισορροπία. Βοηθάει να μπορείς να διακρίνεις τις επιθυμίες σου από τις επιταγές του περιβάλλοντος σου. Αν πρέπει να είσαι ευφυής; Ο καθένας μπορεί να αποκτήσει αυτογνωσία αρκεί να έχει ειλικρινή διάθεση και διαύγεια».
Τι IQ έχετε;
«Δεν ξέρω. Θεώρησα σκόπιμο να υποβληθώ μόνο στο τεστ IQ της MENSA το οποίο εκτιμά επίπεδα ευφυΐας μέχρι το 135. Έπιασα το ανώτατο score (135+) και δε συνέχισα σε περαιτέρω διερεύνηση του νοητικού μου πηλίκου. Ο λόγος που έκανα το τεστ ήταν για να μπορέσω μέσα από τη MENSA να διαμορφώσω κατά το δυνατόν το περιβάλλον μου. Δε με απασχολεί να κάνω πρωταθλητισμό στα τεστ νοημοσύνης, όπως με αφήνουν αδιάφορο και οι κατατάξεις. Έτσι κι αλλιώς η αντιληπτική ικανότητα είναι τρομερά πολύπλευρη και έχει πολλές διαφορετικές εκφάνσεις. Θα ήταν τουλάχιστον αφελές να πιστεύει κάποιος ότι έχει βρει ένα απόλυτα αξιόπιστο τεστ το οποίο να αναφέρεται σε κλίμακες υπερυψηλής και εξαιρετικά υψηλής ευφυΐας, όπου το στατιστικό δείγμα είναι τόσο μικρό. Αυτά τα τεστ είναι δοκιμασίες τις οποίες έχουν συντάξει μεν, άνθρωποι με πολύ υψηλή αντιληπτική ικανότητα αλλά πρόκειται δε, ουσιαστικά για προβολή της υποκειμενικής τους αντίληψης για το πώς λειτουργεί η ευφυΐα. Αυτό αποδεικνύεται από την πληθώρα διαφορετικών αποτελεσμάτων που μπορούν να βγάλουν διαφορετικά τεστ αυτής της κλίμακας για τον ίδιο άνθρωπο αναφορικά με το IQ του. Αυτό που ενδεχομένως να έχει αξία είναι οι εκτιμήσεις του IQ που κάνουν κατά καιρούς κάποιοι οργανισμοί, οι οποίοι σταθμίζουν την αντιληπτική ικανότητα μέσω του μεγέθους και της επίδρασης του έργου που προσφέρουν πραγματικά μεγάλες προσωπικότητες. Σε αυτές τις κατατάξεις φυσικά δεν υπάρχει κανένας από αυτούς που κάνουν πρωταθλητισμό στα τεστ IQ, εφόσον δεν παράγουν έργο. Όπως καταλαβαίνετε, όταν κάποιος επιλέγει να αντλεί μονοσήμαντα την προσωπικότητα του μέσα από το δείκτη IQ του, τότε ολόκληρη η ζωή του γίνεται ένα νούμερο, κάτι το οποίο δεν είναι και πολύ υγιές. Ας μείνουμε λοιπόν περισσότερο στο τι μπορεί να κάνει κανείς με τα χαρακτηριστικά που διαθέτει και ας μη μένουμε σε νούμερα».
0 comments
Το μήνυμα σας